تدوین و پیگیری سیاست پولی، رصد و پایش انتقال پولی، تدوین و پیگیری برنامه های اعلام موضع، برنامه ریزی و نظارت بر بازار بین بانکی، برنامه ریزی، نظارت و اجرای عملیات بازار باز و پیشنهاد مقررات سیاست پولی و الگوی نظارت آن از جمله مهمترین وظایف کمیته اجرایی عملیات بازار باز محسوب می شود.
در حالی که بانک مرکزی با سخت ترین شرایط از نظر تحریم های یک جانبه آمریکا رو به رو است و بسیاری از راه ها برای نقل و انتقالات مالی با موسسه های مالی و بانک های جهانی بسته شده است و همین موضوع به کمبود ارز به خصوص دلار و یورو منجر شده؛ رئیس کل بانک مرکزی تلاش می کند تا با روش هایی جلوی نوسانات ارزی و التهاب در بازار را بگیرد و همچنین به دنبال راهکاری و سیاستی بلند مدت باشد که از آن به عنوان اجرای طرح «عملیات بازار باز» نام برده می شود. عملیاتی که از حدود یک ماه پیش عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی از اجرای آن از اوایل مهر ماه خبر داد و عملا چند روز پیش با معرفی اعضا کمیته اجرایی عملیات بازار باز در بانک مرکزی کلید خورد.
او در حکمی در آخرین روز شهریور آقایان دکتر محمد نادعلی، محمود نادری کزج، دکتر احمد گودرزی، دکتر رضا بوستانی و دکتر هومن کرمی خرم آبادی را به عنوان اعضای کمیته اجرایی عملیات بازار باز معرفی کرد و نوشت:« بر اساس این حکم، تدوین و پیگیری سیاست پولی، رصد و پایش انتقال پولی، تدوین و پیگیری برنامه های اعلام موضع، برنامه ریزی و نظارت بر بازار بین بانکی، برنامه ریزی، نظارت و اجرای عملیات بازار باز و پیشنهاد مقررات سیاست پولی و الگوی نظارت آن از جمله مهمترین وظایف کمیته اجرایی عملیات بازار باز محسوب می شود.»
در واقع خواسته های رئیس کل بانک مرکزی از اعضا سامان دادن به وضعیت آشفته کنونی است که بر اقتصادی سایه انداخته. نرخ تورم کشور در یک سال گذشته جهشی عجیب داشته و به بیش از 42 درصد رسیده و میزان نقدینگی هم 2000 هزار میلیارد تومان را رد کرده است. بانک مرکزی در چنین شرایطی با اجرای «عملیات بازار باز» به دنبال سامان دادن به وضعیت اقتصادی کشور است. عبدالناصر همتی رئیس‌کل بانک مرکزی یک ماه پیش گفته بود:« سیاست‌های پولی چیزی جز اجرای عملیات بازار باز بانکی نیست، در گذشته برای بانک مرکزی کل‌های پولی مهم بود که البته هم اکنون هم این مساله مهم است، اما بانک مرکزی به دنبال آن است که کل‌های پولی را از طریق عمیات بازار باز کنترل کند.» به گفته او این کار قرار است برای اولین بار از سوی بانک مرکزی انجام شود و نظرات کارشناسی متخصصان پولی در این حوزه اخذ شده و این کار با وسواس انجام خواهد شد.
بازار باز چیست؟
به زبان اقتصادی عمليات بازار باز به عنوان يکی از ابزارهای غيرمستقيم اجرای سياست پولی، بيانگر چارچوب نهادی خريد و فروش اوراق بهادار پذيرفته شده توسط بانک مرکزی با هدف تاثيرگذاری بر نرخ سود کوتاه مدت در بازار بين‌بانکی و از اين طريق تاثيرگذاری بر نرخ‌‌های سود در بازار پول و نهايتاً علامت‌دهی به ساير فعاليت‌های اقتصادی است. در واقع عملیات بازار باز به خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد، برای گسترش یا انقباض میزان پول در سیستم بانکی گفته می‌شود، که توسط بانک‌های مرکزی کشورها انجام می‌شود. خریدها به سیستم بانکی پول تزریق می‌کنند و رشد اقتصادی را افزایش می‌دهند، در حالی که فروش‌ها عکس این را انجام می‌دهند. در سیاست های اقتصادی عملیات بازار باز می‌تواند اهداف متفاوتی را دنبال کند برای مثال بانک مرکزی می تواند از طریق عملیات بازار باز نرخ تورم را تا حدودی کنترل کند.
فرآيند عمليات بازار باز به اين صورت است که در مواقع افزايش (کاهش) تقاضای ذخاير بانک‌ها که احتمال انحراف نرخ سود بازار بين بانکی (قيمت ذخاير) از ميزان هدف‌گذاری وجود دارد، بانک مرکزی از طريق خريد (فروش) اوراق بهادار و عرضه (جمع‌آوري) ذخاير، نرخ سود بازار را به حول و حوش نرخ سياستی هدف‌گذاری شده هدايت می کند.
بانک مرکزی در بیانیه ای با اشاره به اهمیت اجرای عملیات بازار باز نوشته است:«طي سال‌های اخير با وجود گسترش فعاليت بازار بين‌بانکی ريالی، به دليل تفاوت‌های ساختاری اين بازار با ساير بازارهای بين‌بانکی دنيا (نبود حجم قابل ملاحظه اوراق بهادار دولتی، عمق پايین بازار بدهی و فقدان ابزارهای لازم و … )، شرايط حضور موثر سياست‌گذار پولی در بازار بين‌بانکی ريالی و استفاده از آن به عنوان ابزاری در جهت دستيابی به اهداف تورمی فراهم نشده بود. اما پس از ايجاد بستر مناسب در حوزه انتشار اوراق بدهی دولت به ويژه اسناد خزانه اسلامی و تعميق بازار آن، با توجه به بند 9 مصوبات جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی به تاریخ 10.7.1397 و بند «م» تبصره 5 قانون بودجه سال 1398 کل کشور، مجوزهای قانونی لازم جهت انجام عمليات بازار باز توسط بانک مرکزی در قالب خريد و فروش اوراق مالی اسلامی منتشره دولت و وثيقه‌گيری اوراق مذکور در تبادلات با بانک‌ها فراهم شد. تصويب دستورالعمل عمليات بازار باز در جلسه مورخ 27.1.1398 شورای پول واعتبار به عنوان گام نخست در مسير اجرای اين فرآيند صورت گرفت.»
بازار باز چگونه اجرایی می شود؟
اما عملیات بازار باز چگونه از سوی بانک مرکزی اجرا می شود؟ عملیات بازارباز در کشورهای مختلف با سازوکار نسبتا مشابهی به اجرا گذاشته می‌شود. معمولا در گام نخست بانک مرکزی اقدام به شناسایی نرخ بهره بازار پول (موسوم به نرخ بهره بازار) می‌کند سپس از طریق مکانیزم قرض‌دهی و قرض‌گیری که در ادبیات بانکداری با عنوان «تسهیلات قاعده‌مند» شناسایی می‌شود، بازه مشخصی از نرخ بهره شکل می‌گیرد که کف آن نرخ بهره وام‌گیری بانک مرکزی و سقف آن نرخ بهره وام‌دهی بانک مرکزی به شبکه بانکی است. هرگاه نرخ بهره بازار در خارج از این بازه که به «کریدور نرخ بهره» موسوم است، قرار گیرد بانک مرکزی نسبت به خرید و فروش اوراق در بازار بین بانکی اقدام کرده و نرخ بهره را از طریق افزایش یا کاهش عرضه اوراق قرضه به محدوده موردنظر هدایت می‌کند.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
