مسائل اقتصاد ایران در سال 97 همان مسائلی است که ابتدای دهه 90 از آن عبور شده بود.
نیمه دوم دهه 90 با آرزوهای جدید برای اقتصاد ایران آغاز شد. عبور از گردنه‌های دشوار در نیمه نخست این دهه، تجربه‌های جدیدی را برای اهالی سیاست و اقتصاد بر جای گذاشت اما نیمه دوم قرار بود متفاوت باشد. تفاوت اصلی را سیاستمداران میدان دیپلماسی رقم زدند. رویدادی که سال‌ها انتظار آن کشیده می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد رقم خورد تا رنج و مهنت رخت بربسته باشد و دوران عافیت سر رسیده باشد. اقتصاد ایران از ابتدای سال 92 به امید همین رویداد دیپلماتیک، آرام گرفته بود و هیاهوهای ارزی و طلایی را کنار زده بود.
وقتی در سال 1394 توافق هسته‌ای بعد از 13 سال مذاکره به امضا رسید به دو سال امیدواری عمومی، پاسخ مثبت داده شد تا اعتماد به میدان اقتصاد تزریق شود. فصل تغییر در همان سال میانی دهه 90 فرارسید. زمانی که رشد اقتصادی در سال 95 به رکورد 12.5 درصد رسید دیگر کسی گمان نمی‌برد که دوران رخوت بازگردد.
در آغاز سال 96 دغدغه‌های اقتصاد رنگ دیگری به خود گرفته بود. با عبور از رکود 5 ساله و پایان دست و پازدن رشد اقتصاد در محدوده زیر صفر، چشم‌انداز جدیدی پیش روی اقتصاد ایران قرار گرفته بود. در این دوره زمانی بحث اصلاح فرایندهای کسب و کار برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، مطرح می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد و اقتصاد با دغدغه رشد پایدار و بالای 4 درصد در سال‌های باقی‌مانده از دهه 90 سر می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد.
آینده‌پژوهی ایران برای سال 96 در این شرایط، نتایج متفاوتی از آنچه در گذشته حاصل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد، رقم زد. بررسی مسائل ایران که حاصل نظرسنجی از نخبه‌های ایران در زمینه‌های مختلف و بر اساس مدل علمی از سوی گروه آینده‌بان صورت میگیرد، برای سال 96 نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داد که اقتصاد ایران با دغدغه جذب سرمایه، اصلاحات ساختاری، اصلاحات بانکی، بیکاری، صندوق‌های بازنشستگی، رکود مسکن و مسائلی نظیر آن مواجه خواهد بود. این نتیجه نشان‌دهنده چشم‌اندازی بود که در انتهای سال 1395 در مورد سال 1396 وجود داشت.
در میان دغدغه‌های سال 1396، نشانی از وضعیت نرخ ارز دیده نمی‌شود. اقتصاد از مسائل قبلی عبور کرده بود و دیگر کسی به بروز دوباره التهابات ارزی و سرشاخ شدن با مسائل اورژانسی، فکر نمی‌کرد. قرار بود اقتصاد با مسائل ساختاری به ارث رسیده از سال‌ها کژرفتاری رودررو شود و به حل آنها بیندیشد. فرصتی که با عبور از شرایط تحریم و بحران‌های فصلی فراهم شد، چشم‌انداز مسائل پیش روی اقتصاد را تغییر داد.
اقتصاد ایران با دغدغه جذب سرمایه، اصلاحات ساختاری، اصلاحات بانکی، بیکاری، صندوق‌های بازنشستگی، رکود مسکن و مسائلی نظیر آن مواجه خواهد بود
همان نقطه‌ای که به دمیدن امید و تغییر چشم‌اندازها تبدیل شده بود، این بار به محل یأس بدل شد. خروج امریکا از برجام با تصمیم یک‌جانبه رئیس‌جمهور این کشور بار دیگر صدای پای تحریم را در گوش اقتصاد ایران طنین‌انداز کرد. آرامش و ثبات رنگ باخت و التهاب و هیجان در بازارها خودنمایی کرد. همین موضوع چشم‌انداز اقتصاد ایران را به رنگ خاکستری درآورد و بار دیگر مسائل اورژانسی به مهم‌ترین دغدغه‌های پیش رو تبدیل شده باشد.
نتایج به دست آمده از «آینده‌پژوهی ایران 1397» که بر اساس روش‌های تحقیقی و علمی آینده‌پژوهی و برمبنای نظرسنجی از خبرگان بخش‌های مختلف صورت میگیرد، نشان میدهد که دغدغه‌های اصلی اقتصاد ایران با آنچه در سال 1396 وجود داشت متفاوت است. بار دیگر مسائلی به صدر چالش‌ها بازگشته که از آن عبور شده بود. مسائلی نظیر نرخ ارز به یکی از بزرگ‌ترین «عدم قطعیت‌ها» در اقتصاد ایران بدل شده است در حالی که سال گذشته اصلا در میان 100 مسئله ایران قرار نداشت. به غیر از مسائل ساختاری اقتصاد ایران و چالش‌هایی که مسئله سال‌های اخیر اقتصاد ایران است، چند تفاوت مهم در مسائل سال 97 نمایان شده که حاصل تغییر شرایط و چشم‌انداز است.
ایران در سال 1397
گزارش آینده‌پژوهی ایران 97 برای پنجمین سال پیاپی به شناسایی 100 مسئله اصلی ایران در سال جاری بر اساس مدل‌های علمی آینده‌پژوهی پرداخته است. مسائل ایران در هفت گروه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، علم و فناوری، محیط زیست و سلامت گنجانده شد. برای تعیین سهم هر بخش، از خبرگان در مورد افزایش یا کاهش اهمیت هر حوزه موضوعی در سال 1397 نسبت به سال 1396 پرسیده شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان افزایش اهمیت مربوط به گروه مسائل اقتصادی و کمترین مربوط به گروه مسائل علم و فناوری بود. پس از اقتصاد، به ترتیب حوزه‌های محیط زیست، سیاسی، اجتماعی، سلامت و فرهنگی دارای افزایش اهمیت شناخته شدند.
با کمی کردن مقادیر افزایش اهمیت بر اساس نظرات خبرگان، در نهایت سهم هرکدام از هفت گروه مسائل در سال 1397 به گونه‌‌ای رقم خورد که اقتصاد با 21 مورد بیشترین سهم را از مسائل 100گانه ایران در سال 97 به خود اختصاص داد. بخش‌های سیاسی: 17 مورد، اجتماعی: 15 مورد، فرهنگی: 14 مورد، محیط زیست: 13 مورد، سلامت: 12 مورد و علم و فناوری: 8 مورد از مسائل ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
دسته‌بندی مسائل اقتصادی با نظرسنجی از خبرگان بر اساس مدل‌های آینده پژوهی صورت گرفت. بر این اساس از 18 مسئله‌ای که برای سال 1396 در اقتصاد وجود داشت، 2 مورد حذف و 5 مورد جدید اضافه شد. بنابراین اقتصاد با فهرستی 21گانه از مسائل و دغدغه‌ها در سال جاری روبه‌رو بود.
مسئله «رکود مسکن» که در پایان سال 96 به پایان رسید به همراه مسئله «کاهش سهم بخش کشاورزی از رشد اقتصاد» که در مسائل سال 96 وجود داشت از فهرست مسائل سال 97 حذف شد و با نظرسنجی از خبرگان 5 موضوع دیگر به آن اضافه شد. موضوعات «نرخ ارز»، «موانع کسب و کار»، «ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی نهادهای حاکمیتی خارج از دولت»، «فقر و نابرابری فزاینده و تنگناهای معیشتی» و «چالش‌های توسعه گردشگری» به مسائل اقتصاد ایران در سال جاری اضافه شده‌اند.
مسئله اول: ناهنجاری‌های ساختاری اقتصاد ایران
ناهنجاری‌های ساختاری در میان مسائل اقتصاد ایران در سال 97 بار دیگر به مانند سال گذشته رتبه نخست اهمیت را در میان آرای نخبگان به دست آورده است. با توجه به مسائل اورژانسی برای اقتصاد ایران، به نظر میرسد حل ناهنجاری‌های ساختاری بار دیگر به حاشیه رانده خواهد شد؛ هرچند که اقتصاددان‌ها حل مسائل اقتصادی را منوط به رفع ناهنجاری‌های ساختاری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دانند.
شکست چندین‌باره اجرای اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران طی دوره‌های مختلف، دشواری این فرایند را افزایش داده است. دولت در بودجه سال جاری از تلاش برای حل برخی از ناهنجاری‌های ساختاری خبر داد اما به نظر نمی‌رسد در نیمه نخست توفیقی در این بخش‌ها به دست آورده باشد. از ضرورت اصلاح نظام مالیاتی تا ساماندهی به وضعیت نظام بانکی کشور به عنوان اصلی‌ترین ناهنجاری‌های ساختاری یاد میشود.
مسئله دوم: بیکاری
موضوع اشتغال و افزایش تعداد بیکاران در سال‌های اخیر مسئله همیشگی اقتصاد ایران بوده است
موضوع اشتغال و افزایش تعداد بیکاران در سال‌های اخیر مسئله همیشگی اقتصاد ایران بوده است. با ورود متولدان دهه 60 به عنوان پیک جمعیتی ایران به بازار کار، شرایط تامین شغل دشوار شده است. نرخ بیکاری در سال 96 به 12.1 درصد رسید درحالی که نرخ بیکاری در میان جوانان بالای 25 درصد محاسبه شده است. مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در فصل بهار امسال را نیز ۱۲.۱ درصد و تعداد بیکاران را ۳ میلیون و ۳۲۲ هزار نفر اعلام کرد. طی تحقیقات به‌عمل‌آمده مهم‌ترین چالش جهان در ۵۰ سال آینده، فقدان شغل و بیکاری در کشورها خواهد بود؛ در حالی که این موضوع با شدت بیشتری در کشور ما با توجه به جمعیت جوان آشکار شده است. ادامه روند صعودی نرخ بيكاري یکی از موضوع‌های چالش‌برانگیز دولت خواهد بود. در این میان، بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی یکی از عوامل تاثیرگذاری است که بر پیچیدگی‌های موضوع در کشور افزوده است.
مسئله سوم : فقر و نابرابری فزاینده و تنگناهای معیشتی
فقر و نابرابری به عنوان مسئله‌ای که برای سال 97 به فهرست مسائل اقتصاد ایران اضافه شده، از مسائل تاریخی ایران است. افزایش شکاف طبقاتی ناشی از ضعف توزیع درآمد به نابرابری در جامعه دامن میزند. از سوی دیگر با جهش قیمت دلار در اقتصاد ایران بار دیگر به مانند سال 1391 افت ارزش پول ملی به یک‌سوم اتفاق افتاده که این موضوع به فقیرتر شدن طبقات فرودست دامن میزند. بر این اساس قدرت خرید در میان طبقات متوسط و پایین‌تر از متوسط کاهش خواهد یافت و این موضوع به مسئله‌ای مهم برای تولید و رشد اقتصاد تبدیل خواهد شد.
مسئله چهارم: نرخ ارز
از سال 1392 تا سال 1396، خبری از چالش نرخ ارز در میان دغدغه‌های اقتصاد ایران نبود. آرامش و ثبات در این بازار طی دوره 4 ساله موجب شده بود تا اقتصاد به سطحی از پیش‌بینی‌پذیری برسد و فعالان اقتصادی بهتر بتوانند در مورد آینده کسب و کار خود برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کنند. با ایجاد تنش ارزی از پاییز سال گذشته و تداوم آن در نیمه اول سال 97 مشخص شد که دغدغه نرخ ارز بار دیگر در اقتصاد ایران نمایان شده است. نرخ ارز نقشی کلیدی در تعیین سرنوشت تولید و تجارت کشور خواهد داشت و بر ارزش دارایی‌های عمومی نیز اثرگذار است.
با ایجاد تنش ارزی از پاییز سال گذشته و تداوم آن در نیمه اول سال 97 مشخص شد که دغدغه نرخ ارز بار دیگر در اقتصاد ایران نمایان شده است
مسئله پنجم: سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری به عنوان اصلي‌ترين لازمه تحرك اقتصادي مسئله مهمی پیش روی اقتصاد ایران است. رشد توليد و اشتغال تنها با افزايش سرمايه‌گذاري عملياتي مي‌شود. با توجه به اعمال تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران، چالش جذب سرمایه‌گذاری شکل جدی‌تری به خود گرفته است. اگر طی دو سال گذشته موانع داخلی کسب و کار مانع اصلی جذب سرمایه‌گذار تلقی می شد، در سال 97 باید مسئله محدودیت‌های بین‌المللی را نیز به آن افزود. خروج برخی از سرمایه‌گذاران و برندهای بزرگ اروپایی که پس از برجام به ایران آمده بودند، نشان داد که این موضوع از چالش‌های عمیق سال 97 است.
مسئله ششم: ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی نهادهای حاکمیتی
در میان مسائلی که در سال جاری به دغدغه‌های اقتصاد ایران بدل شده، ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی نهادهای حاکمیتی خارج از دولت، اهمیت بالایی دارد. بیشترین تضارب آرا در میان خبرگان به این مسئله اختصاص داشته و نظرسنجی‌های این پژوهش، از این موضوع به عنوان چالش‌برانگیزترین موضوع میان جناح‌های مختلف سیاسی، یاد کرده است.
بیشترین تضارب آرا در میان خبرگان به این مسئله اختصاص داشته و نظرسنجی‌های این پژوهش، از این موضوع به عنوان چالش‌برانگیزترین موضوع میان جناح‌های مختلف سیاسی، یاد کرده است
ادغام بانک‌های نهاد نظامی به عنوان اولین بخش از ساماندهی فعالیت‌های اقتصادی نهادهای خارج از دولت، کلید خورد و هنوز به نتیجه نرسیده است. همین موضوع نشان از دشواری رفع این دغدغه از اقتصاد ایران دارد.
مسئله هفتم: موانع کسب و کار
موانع کسب و کار نیز امسال به لیست مسائل اقتصاد ایران اضافه شده است. طبق گزارش اتاق ایران شاخص ملی کسب و کار در بهار امسال بدترین وضعیت را طی 6 فصل گذشته داشته است و تقریبا این شاخص در اکثر استان‌ها بدتر از قبل شده است. این درحالی است که در شرایط اعمال تحریم‌های بین‌المللی نیاز به کاهش محدودیت‌های داخلی برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی است تا اقتصادگردانان بتوانند موانع تولید را از سر راه بردارند و مانع بازگشت شاخص رشد اقتصادی به محدوده زیر صفر شوند. قانون بهبود محیط کسب و کار به اجرای کامل نرسیده و این موضوع به چالش‌های فضای کسب و کار دامن زده است. رفع مقررات زائد از مسیر کسب و کار از خواسته‌های اصلی بخش خصوصی برای بهبود محیط کسب و کار است.
مسئله هشتم: قاچاق و فربگی اقتصاد زیرزمینی
موضوع قاچاق از ناهنجاری‌های ساختاری اقتصاد است که خود به ریشه بسیاری از مشکلات فضای کسب و کار تبدیل شده است. به‌طور کلی اقتصاد زیرزمینی به بخشی از اقتصاد اطلاق میشود که فعالیتی قانونی یا غیرقانونی را پنهان از چشم دولت و نظام مالیاتی اداره می‌کند. با توجه به التهابات ارزی در نیمه اول سال جاری و تغییر آیین‌نامه‌های ارزی و تجاری، فضا برای فعالیت‌های زیرزمینی و خارج از قانون بازتر شده است. در ماه‌های ابتدایی امسال تعداد زیادی پرونده قضایی در همین زمینه تشکیل شد که ناشی از فعالیت‌های مخرب و خارج از قانون بود.
مسئله نهم: تورم
نرخ تورم پس از یک دوره ثبات در محدوده زیر 10 درصد بار دیگر در معرض خطر قرار گرفته و به مسائل مهم سال جاری بدل شده است. این شاخص با توجه به التهابات ارزی ماه‌های اخیر تهدید شده و از آرامش فاصله گرفته است. نرخ تورم از تیرماه وارد مدار دورقمی شده و در مرداد به 11.5 درصد رسیده است اما مسئله نگران‌کننده در این زمینه شتاب نرخ تورم ماهانه و نرخ تورم نقطه به نقطه است که نشان از آینده ناگوار برای این شاخص دارد. تورم ماهانه در مرداد 5.5 درصد و تورم نقطه به نقطه نسبت به مرداد 96 معادل 24.2 درصد ثبت شده است. ادامه این شتاب در رشد قیمت‌ها ناشی از افزایش نرخ ارز و رشد تقاضا به معنی رشد سریع شاخص تورم خواهد بود. این موضوع نیز از مسائلی است که در سال 91 تجربه شده بود.
مسئله نگران‌کننده در این زمینه شتاب نرخ تورم ماهانه و نرخ تورم نقطه به نقطه است که نشان از آینده ناگوار برای این شاخص دارد
مسئله دهم: رکود يا رونق اقتصادی
رکود اقتصادی به معنای از نفس افتادن فرایند تولید و در نتیجه عدم ایجاد اشتغال متناسب و یا حتی کاهش میزان اشتغال در جامعه است. با توجه به افزایش 3 برابری نرخ ارز به مانند آنچه در سال 91 اتفاق افتاد، هزینه‌های تولید افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است. تحریم‌های اقتصادی نیز بار دیگر اعمال شده است و چشم‌انداز رشد تولید در بخش‌های مختلف به رنگ خاکستری درآمده است. بعد از آنکه رشد اقتصادی در سال 95 رکورد 12.5 درصدی را با توجه به رشد 64 درصدی تولید نفت خام به ثبت رساند و در سال 96 نیز رشد مثبت اقتصاد در محدوده 4 درصد به ثبت رسید، شرایط برای رشد پایدار اقتصاد مهیا می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد که شوک جدید ناشی از تحریم‌های امریکا، آن را با تردید مواجه ساخته است. مثبت نگه داشتن رشد اقتصادی با توجه به چالش‌های موجود از ماموریت‌های دشوار سال 97 است. پیش‌بینی کاهش تولید نفت در ماه‌های پایانی سال و دشواری‌های تولید به واسطه رشد هزینه‌ها از چالش‌های پیش روی این بخش به شمار میرود.
مسئله یازدهم: بودجه دولت
مسئله بودجه دولت به عنوان یکی از ناهنجاری‌های ساختاری اقتصاد قابل طرح است. ورود درآمد نفت به بودجه، شرایط را برای اصلاح ساختارها دشوار ساخته است. همین موضوع موجب فشار بیشتر تحریم‌های نفتی بر عملکرد اقتصاد کشور میشود. درآمد سالم دولت یعنی مالیات‌ها، به زحمت تکافوی هزینه‌های جاری دولت را میدهد. در بودجه سال 97، دولت درخواست سهم بیشتری از نفت را کرده بود تا از درآمد آن برای حل برخی مسائل ساختاری کمک بگیرد. در این شرایط با محدود شدن درآمدهای نفتی و مقاومت دولت در برابر کوچک شدن، استقراض از بانک مرکزی به‌عنوان سریع‌ترین راه تامین مالی مورد توجه قرار میگیرد که پیامد آن تورم است.
مسئله دوازدهم: بحران بانک‌ها
در سال‌های اخیر با اجبار بانک‌ها به حسابرسی بر مبنای استاندارد بین‌المللی IFRS، زیان انباشته آنها در صورت‌های مالی نمایان شده است. همان زیانی که سال‌ها با روش‌های مختلف حسابداری از دیده‌ها پنهانش میکردند و حساب‌ها را طوری طراحی میکردند که این زیان دیده نشود. در سال‌های اخیر اما صورت‌های مالی با استاندارد بین‌المللی تهیه میشود و امکان حساب‌سازی محدود شده و بنابراین بحران بانک‌ها بیشتر خود را نشان داده است.
بيش از 90 درصد از بار تامین مالی بنگاه‌های تولیدی وابسته به بانک‌هاست. در شرایطی که چنین وابستگی شدیدی به منابع بانکی وجود دارد، بروز هر بحرانی در شبکه بانکی می‌تواند به تمامی بخش‌های اقتصاد تسری یابد
در همین شرایط بيش از 90 درصد از بار تامین مالی بنگاه‌های تولیدی وابسته به بانک‌هاست. در شرایطی که چنین وابستگی شدیدی به منابع بانکی وجود دارد، بروز هر بحرانی در شبکه بانکی می‌تواند به تمامی بخش‌های اقتصاد تسری یابد. سیستم بانکی اکنون با حجم بالاي مطالبات معوق و مشکوک‌الوصول مواجه است. از سوي ديگر برخی سرمايه‌گذاري‌ها به انجماد دارايي‌هاي آنها منجر شده است.
مسئله سیزدهم: حجم بالای بدهی‌های دولت
دولت در داخل بدهي‌هاي سنگيني به بخش خصوصي، بانك‌ها و بانك مركزي دارد. دولت به پیمانکاران داخلی بدهی زیادی دارد که سبب میشود بخش مهمی از بدنه اقتصادی بخش خصوصی با کمبود منابع جهت سرمایه‌گذاری مجدد روبه‌رو شود. نحوه تامین مالی این دیون با توجه به اثرپذیری اقتصاد از شرایط بین‌المللی نه‌چندان مناسب و عدم دسترسی به ابزارهای بدهی مناسب، با مشکل روبه‌روست. نتایج انتشار و فروش اوراق بدهی، به‌عنوان راه‌حلی که دولت آن را پیگیری کرد، در سال 1397 بيشتر خود را نشان خواهد داد.
مسئله چهاردهم: بحران صندوق‌های بازنشستگی
مشکل اساسی صندوق‌های بازنشستگی ورودی کم و خروجی زیاد است. بدعت برداشت دولت‌ها از منابع این صندوق‌ها نیز به منزله تیر خلاص بر پیکره این صندوق‌ها بوده است. نتیجه چنین روندی ورشکسته‌شدن تعداد زیادی از صندوق‌های بازنشستگی کشور است که از آن به‌عنوان یکی از بحران‌های سال‌های آینده یاد میشود. این موضوع از موارد حل‌نشده اقتصاد ایران است که در سال جاری نیز چالش‌های آن دردسرساز خواهد بود و باید به عنوان یکی از مسائل اصلی از آن یاد کرد.
مسئله پانزدهم: سیاست‌های خصوصی‌سازی و پیامدهای آن
شکل نگرفتن خصوصي‌سازي واقعي و کوچک نشدن دولت به عنوان یکی از چالش‌های مهم اقتصاد شناخته مي‌شود. اينكه در دوره 10 سال نخست خصوصی‌سازی‌ها پس از ابلاغ اصل 44، تنها 13 درصد از واگذاري‌ها در بيش از يك دهه گذشته به بخش‌خصوصي واقعي رسيده است، نشان مي‌دهد چابك‌سازي اقتصاد از طريق خصوصي‌سازي محقق نشده است. شكل‌گيري بخش شبه‌دولتي به واسطه اين خصوصي‌سازي‌ها به چالشي جديد براي اقتصاد ايران بدل شده است كه در سال جاری نيز همچنان حائز اهميت است.
مسئله شانزدهم: چالش‌های توسعه گردشگری
چالش‌های توسعه گردشگری سال گذشته در میان مسائل فرهنگی جا گرفته بود اما در سال جاری به عنوان مسئله اقتصادی از سوی خبرگان مطرح شده است. افزایش نرخ ارز در ایران، هزینه گردشگران خارجی برای حضور در ایران را کاهش داده است چراکه پول خارجی، قدرت خرید زیادی در ایران پیدا کرده است. برای جذب گردشگر و استفاده از ظرفیت این صنعت برای رشد اقتصاد، نیاز به حل چالش‌های ساختاری توسعه گردشگری وجود دارد. این موضوع نیز در سال جاری به عنوان مسئله چالش‌برانگیز شناخته شده است.
مسئله هفدهم: مشکلات زیرساختی ناوگان حمل و نقل
از تلفات و خسارت‌های بالای ناشی از سوانح جاده‌ای که بخشی از آن به‌خاطر ناایمن بودن جاده‌هاست تا موانع توسعه تجارت و رسیدن ایران به نقش ترانزیتی در منطقه به‌دلیل کافی نبودن مسیرهای حمل‌ونقل ترانزیتی در این حوزه قابل دسته‌بندی است. در حوزه شهری نیز در شرایط فعلی مهم‌ترین زیرساختی که نیازمند توجه و بهبود عملکرد است ناوگان حمل و نقل شهری است. انواع ملاحظات در این زمینه وجود دارد. دیدگاه زیست محیطی و مقابله با آلودگی هوا، دیدگاه آرامش‌بخشی روانی به شهروندان و کاهش زمان از دست رفته برای رفت و آمد و در نتیجه دست‌یابی به عملکرد بهتر کسب‌وکارها در سایه این ارتقای زیرساخت از مهم‌ترین فواید توجه بیشتر به آن هستند.
مسئله هجدهم: توسعه انفجاری بازار فناوری اطلاعات
پیش‌بینی میشود که بازار فناوری اطلاعات در سال پیش رو همچنان محبوبیت خود را حفظ کند و عطش اعتیادگونه خریداران و به‌روزکنندگان ابزار فناوری اطلاعات، پویایی این بازار را تضمین کند. همچنین با توسعه خدمات زیرساختی و افزایش ضریب نفوذ اینترنت این گروه مرتبا با افزایش جمعیت روبه‌رو میشود. بازار فناوری اطلاعات در کشورهایی که جمعیت نوجوان و جوان زیادی دارند معمولا از پررفت‌وآمدترین و جذاب‌ترین بازارها محسوب میشود و تراکنش مالی زیادی به همراه دارد. توسعه این بازار تحت تاثیر زیرساخت‌های فناوری اطلاعات که عمدتا توسط دولت تجهیز میشود قرار دارد و به‌نظر میرسد که توسعه زیرساخت‌ها در سال 1397 با نرخ رشد فزاینده نسبت به سال‌های اخیر تداوم یابد.
مسئله نوزدهم: بازار جهانی انرژی
بازار جهانی انرژی با اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران با شوک جدیدی همراه خواهد شد. برخی کشوهرها خود را برای جایگزینی نفت ایران آماده کرده‌اند که این موضوع نیز از چالش‌های اقتصاد ایران در سال جاری به حساب می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید چراکه درآمد نفتی کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد. مسئله بازاریابی و تلاش برای حفظ سهم ایران در بازار انرژی از مسائل پراهمیت سال جاری است. بازاری که پس از چانه‌زنی‌های سنگین در اوپک برای ایران حفظ شد و در طرح فریز نفتی نیز از آن کاسته نشد، حالا با تهدید جدی مواجه شده است. ممکن است تحریم نفت ایران به پایان طرح فریز نفتی نیز بینجامد و سایر کشورهای نفتی بار دیگر به جای ایران به نفت‌فروشی بپردازند.
مسئله بیستم: تقابل کسب و کارهای نوپا و سنتی
کسب و کارهای نوین در سال‌های اخیر به شدت در مسیر توسعه قرار گرفته‌اند و هرکدام با ورود به بازاری سنتی به ایجاد تحول در نظام توزیع آن بازار دست میزند. همین موضوع در مواردی به تقابل صنوف سنتی با این کسب و کارها منجر شده است. با روند سریع استفاده از اسمارت‌فون‌ها و همه‌گیر شدن آن، کسب و کارهای جدید از سوی نسل جدید کارآفرینان کشور راه‌اندازی شده است. پدیده‌هایی نظیر اسنپ که در زمینه حمل و نقل شهری و تاکسی‌سرویس، تحول جدیدی به دنبال داشت، با مخالفت‌هایی از سوی آژانس‌داران و صاحبان قبلی این مشاغل، همراه شد. پیش‌بینی‌ها نشان میدهد که در سال 97، کسب‌وکارهای نوین جایگاه بیشتری در میان مشاغل کشور پیدا خواهد کرد بنابراین تقابل کسب و کارهای سنتی با این نوع مشاغل از جمله مسائل پیش روی اقتصاد ایران به شمار میرود.
پیش‌بینی‌ها نشان میدهد که در سال 97، کسب‌وکارهای نوین جایگاه بیشتری در میان مشاغل کشور پیدا خواهد کرد بنابراین تقابل کسب و کارهای سنتی با این نوع مشاغل از جمله مسائل پیش روی اقتصاد ایران به شمار میرود
مسئله بیست و یکم: موانع بازآفرینی و نوسازی شهری
طرح بازآفرینی شهری از سوی دولت به عنوان یک طرح ملی برای احیای بافت‌های فرسوده دنبال میشود. دولت برای این طرح سازمان بازآفرینی شهری تاسیس کرده تا مستقیما زیر نظر ریاست جمهوری آن را دنبال کند. برای این بخش بودجه قابل توجهی درخواست شده و بر روی اشتغال‌زایی آن حساب ویژه‌ای باز شده است. طرح بازآفرینی شهری عملا از سال 1396 کلید خورده و اهداف کمی برای آن مشخص شده است. با جدیتی که دولت در این زمینه به کار بسته است، در سال 97 نیز به عنوان مهم‌ترین طرح بازآفرینی و نوسازی شهری مطرح خواهد بود.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
