بالش‌ها و صندلی‌های خواب، اسپری‌های آرام‌کننده، کاناپه‌ها و داروهای تجویزی برخی از اقلام و خدماتی هستند که وعده می‌دهند خستگی را برطرف کنند.
اما جکوبز،فایننشال تایمز/ ترجمه:آینده نگر
وقتی یکی از مراجعان به رابرت مک‌کابی، مربی ورزش در لندن، سراغ او آمد، خلق‌وخوی کلی‌اش را «همیشه خسته» توصیف کرد. این وضعیت به‌رغم ادعای خود این فرد بود که می‌گفت خوب می‌خوابد. مک‌کابی می‌گوید: «عملکرد او داخل و بیرون باشگاه ورزشی فاجعه بود.»
این مراجع بعد از پیگیری میزان خوابش دریافت که کمتر از هفت ساعت مورد نیاز در شب می‌خوابد و بنابراین در یک برنامه هدایت خواب 12هفته‌ای در باشگاه ورزشی پیشرفته «اکوئینکس» با هزینه 750 پوند ثبت‌نام کرد.
مک‌کابی در این برنامه به این مراجع کمک کرد تا میزان خوابش را شبی دو ساعت افزایش دهد. تاثیر؟ او به همان میزان احساس استراحت می‌کرد و وزنه‌هایی را که در تمرین «کتل‌بل» (یک نوع ورزش همراه با وزنه) با آنها تمرین می‌کرد افزایش داد، تا جایی که طی 12 هفته از وزنه‌های مجموعا 16 کیلوگرم به سراغ وزنه‌های جمعا 30 کیلوگرم رفت.
چنین برنامه شخصی هدایت خواب فرد تنها یک شاخه از اقتصاد خستگی است که دارد رونق می‌گیرد. طبق گزارشی که موسسه تحقیقات مک‌کنزی در سال 2017 منتشر کرد، صنعت سلامت خواب آمریکا «تخمین زده می‌شود که بین 30 تا 40 میلیارد دلار باشد و همچنان در حال رشد است»، با این‌که نشانه‌های معدودی از کاهش رشد آن هم به چشم می‌خورد.
بالش‌ها و صندلی‌های خواب، اسپری‌های آرام‌کننده، کاناپه‌ها و داروهای تجویزی برخی از اقلام و خدماتی هستند که وعده می‌دهند خستگی را برطرف کنند. بعد از این‌ها فناوری قرار دارد (شامل اپلیکیشن‌ها و ابزارهای پوشیدنی). شرکت «اپل» طبق روند اپلیکیشن‌هایی که در سال 2018 تولید کرده و در آنها روی سلامت روان و خواب متمرکز شده، نام این دسته نرم‌افزارها را اپلیکیشن‌های «خودمراقبتی» گذاشته است.
دکتر گای میدوز، مدیر کلینیک «مدرسه خواب»، مشاهده کرده که نفع شرکت‌ها با برنامه‌های خواب افراد سر کار «به‌شدت افزایش پیدا می‌کند» و اکنون با این برنامه، «بی‌خوابی مزمن مربوط به کسب‌وکارها» پشت سر گذاشته شده است.
دکتر میدوز می‌گوید که چند سال قبل با مدیران اجرایی ارشد شرکت‌ها درباره خواب صحبت می‌کرده و آنها «با کمی خنده» به او واکنش نشان می‌داده‌اند. او می‌گوید که امروزه این واکنش‌ها به پیشنهاد خوابیدن سر کار مثبت‌تر شده است: «ما شاهد یک تغییر فرهنگی در محیط‌های کاری هستیم.» یکی از دلایلی که این تغییر رخ داده این است که مربیان ورزشی به‌عنوان بخشی از برنامه ورزشکاران، هدایت خواب آنها را هم بر عهده گرفته‌اند.
درحالی‌که شماری از مدیران کسب‌وکارها هستند که به شروع‌کردن کار در صبح‌های زود علاقه دارند – گزارش شده که تیم کوک، مدیرعامل شرکت «اپل»، ساعت 3:45 صبح از خواب بیدار می‌شود – حرکتی معکوس نیز در زمینه خواب وجود دارد. سیزت هارت، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل گروه تجاری «سالزبرگ»، به مجله «هاروارد بیزینس ریویو» گفته است «برای این‌که در شغلی که دارم کارایی مطلوبی داشته باشم، نیازمند این هستم که هر شب هفت ساعت بخوابم».
کسب‌وکارها از تاثیرات خستگی بر عملکردشان خبر دارند. موسسه «مک‌کنزی» به این نتیجه رسیده است که 70 درصد مدیرانی که از آنها نظرسنجی کرده فکر می‌کنند مدیریت خواب هم در کنار مدیریت زمان و مهارت‌های ارتباطی باید در سازمان‌های تجاری تدریس شود. در ژاپن، شرکتی به کارکنانش پاداش خواب ارائه کرده است.
دلیلش وجود آگاهی روزافزون از تاثیرات خستگی بر بهره‌وری و تحقیق درباره آن است. متیو واکر، استاد عصب‌شناسی در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، در کتاب خود تحت عنوان «چرا می‌خوابیم؟» نوشته است که خستگی (ناشی از فعالیت‌های کاری، طی مسافت بین کار و خانه و ابزارهای همراه) «تاثیرات مصیبت‌باری روی سلامت، امید به زندگی، ایمنی، بهره‌وری و تحصیلات فرزندان ما دارد».
طبق اعلام گزارشی در موسسه «رند» در سال 2016، «کمبود خواب منجر به خطر مرگ بیشتر می‌شود و بهره‌وری را در کار کاهش می‌دهد». این موسسه دریافته است که افرادی با خواب کمتر از شش ساعت در شب 13 درصد خطر مرگ بیشتری دارند از کسانی که هفت ساعت یا بیشتر می‌خوابند. خستگی تاثیرات اقتصادی نیز دارد. موسسه «رند» تخمین زده است که آمریکا 2.3 درصد تولید ناخالص داخلی خود (در حدود 411 میلیارد دلار)، ژاپن 2.9 درصد تولید ناخالص داخلی خود و بریتانیا 1.9 درصد تولید ناخالص داخلی خود را به‌علت کمبود خواب از دست می‌دهند.
اقتصاد روبه‌رشد چرت‌زدن و خواب به کمک کسانی می‌آید که خودشان را در وضعیتی با کسری خواب می‌یابند.
مائوریچیو ویلامیزار، یکی از دو موسس شرکت «پاپ اند رست» است که انباری است در حاشیه منطقه سیتی لندن و چهار تخت باریک برای کارکنان شرکت‌هایی دارد که دفترهایشان نزدیک به این انبار است. آنها هر تخت را برای 30 دقیقه 8 پوند و برای هر ساعت 15 پوند رزرو می‌کنند. ویلامیزار می‌گوید: «افراد به اینجا می‌آیند، شارژ می‌شوند و احساس بهتری پیدا می‌کنند. مردم برای این‌کار جایی آرام و امن می‌خواهند.» یکی از مشتریان ثابت این شرکت تیاگو مایجا است که مدیر یک استودیوی ساخت انیمیشن است. او دست‌کم یک بار در هفته اینجا چرت می‌زند چون دخترش چند بار در شب بیدار می‌شود. مایجا می‌گوید: «اگر وضع خیلی بد باشد، بعد از ناهار یک ساعت به اینجا می‌آیم.»
فیلیپ پاره، مدیر بخش طراحی در شرکت «جنسلر» که یک شرکت طراحی و معماری است، شاهد افزایش تقاضای شرکت‌ها برای اتاق‌های ساکت است. او می‌گوید: «به‌طور تاریخی، همیشه یک نگرش «خواب ماندی، جا ماندی» در شرکت‌ها وجود داشته. اما مشتریان ما که شرکت‌ها هستند حالا بیشتر علاقه‌مندند که بخوابند و با چرت‌های کوتاه عملکرد بهتری داشته باشند.»
کریستوفر لیندهالست مدیرعامل و موسس شرکت «مترونَپز» است که صندلی‌های مخصوص خواب را با روکش‌هایی که کار چشم‌بند را انجام می‌دهند می‌سازد و آنها را در شرکت‌ها و دانشگاه‌ها نصب می‌کند. او می‌گوید که درآمد شرکتش در سال 2018 نسبت به سال 2017 در حدود 38 درصد رشد کرده است.
مکان‌هایی که کارکنان یقه‌سفید در آن کار می‌کنند، مثل شرکت «گوگل»، در میان مشتاق‌ترین مصرف‌کنندگان صندلی‌های خواب هستند. لیندهالست می‌گوید: «آنها در جذب استعدادها با هم رقابت می‌کنند.» اشتیاقی در میان تولیدکنندگان برای استخدام کارگران شیفتی نیست چون نیازهای آنان به احتمال زیاد بیشتر یک چرت‌زدن ساده است. او می‌گوید: «در برآوردن نیاز خواب کمترین توجه به کارکنان با دستمزد پایین‌تر می‌شود.»
آیا قائل‌شدن چنین امتیازاتی برای خواب کارکنان در عوض این انجام می‌شود که آنها مدت طولانی‌تری سر کار بمانند؟ لیندهالست اصرار دارد: «ما ندیده‌ایم که شرکت‌ها از افراد بخواهند بیشتر سر کار بمانند ولی تلاش می‌کنند افراد را موثرتر کنند.»
با این حال، بدنامی‌ای که حول و حوش خوابیدن سر کار بود به‌سختی از بین می‌رود. لیندهالست قبول می‌کند که صنوفی مثل بانک‌ها یا شرکت‌های حقوقی خیلی سخت انعطاف نشان می‌دهند. و حتی اگر شرکتی یک صندلی خواب هم بخرد، تضمینی نیست که از آن استفاده کند. یکی از مدیران منابع انسانی در یک شرکت بریتانیایی که یک جفت صندلی خواب خریده تایید می‌کند که از این صندلی‌ها خیلی کم استفاده می‌شود. او می‌گوید: «یک جور احساس از زیر کار دررفتن دارد… آدم‌ها دست و دلشان به این کار نمی‌رود.»
در عین این‌که اقتصاد خستگی ممکن است جدید باشد، داریان لیدر، روان‌تحلیل‌گر و نویسنده کتاب «چرا نمی‌توانیم بخوابیم؟» که به‌زودی روانه بازار خواهد شد، مشاهده کرده است که اضطراب‌های ناشی از کم‌خوابی در گذشته انعکاس داشته است. او می‌گوید: «در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم… کم‌خوابی به گردن فناوری جدید انداخته می‌شد – و اغلب اکنون نیز همین‌طور است. امروزه به گردن دنیای دیجیتالی که ما در آن قرار داریم انداخته مي‌شود، آن موقع، دنیای شگفت‌انگیز و سریع تلگراف و راه‌آهن.» به‌گفته لیدر، یکی از تفاوت‌هاي دوران ما با آن دوران، تاکیدی است که امروزه روی هشت ساعت خواب داریم.
در هر حال، تاکید متخصصان بهداشت خواب روی استراحت مسائل جدیدی را ایجاد کرده است؛ او می‌گوید: «اخلاقیات جدید خواب بسیاری از افراد را وادار می‌سازد با حسی از ناکامی بیدار شوند. صنایع فعال در حوزه خواب به‌جای تشخیص اثرات فشارهای اجتماعی – اقتصادی، طی مسافت‌های طولانی بین منزل و محل کار و تقاضا برای حفظ تصویری مثبت از خود، مشکلات ما را به کمبود خواب مناسب نسبت می‌دهند.»
اما در برخی از فرهنگ‌ها فشارهای اجتماعی ناشی از فرهنگ محیط‌های کاری حذف شده تا کارکنان راحت‌تر با کم‌خوابی کنار بیایند. در ژاپن، چرت‌زدن عمومی سر کار بدون این‌که افراد از آن خجالت بکشند، مدت‌هاست که به یک فرهنگ سازمانی تبدیل شده و حتی برای آن یک اسم رسمی نیز در نظر گرفته شده است: «اینِموری» که در ژاپنی به معنی «خوابیدن به‌وقت حضور» است. این اقدام سال‌هاست که با هدف خاصی در فرهنگ محیط کار اتخاذ شده و به‌عنوان یک هنجار پذیرفته شده است.
در دفاتر کاری ژاپن می‌توان دید که برخی از کارکنان به پشتی صندلی خود تکیه داده‌اند و یک دستمال روی چشمان خود انداخته‌اند تا چرت بعد از ناهار خود را بزنند و دیگران ممکن است به جلو خم شده باشند و دست‌ها را روی بازوهای خود مثل یک بالش بر میز خود گذاشته باشند.
نظرسنجی‌های مختلفی در سال‌های اخیر نشان داده است که کمبود خواب شبانه ژاپنی‌ها به میزان بالایی رسیده و خود دولت توصیه کرده که کارکنان بعدازظهر یک چرت مختصر بزنند. برخی از شرکت‌ها داوطلبانه ابزارهایی را هم برای این کار آورده‌اند، مثل صندلی‌های خواب یا کاناپه‌هایی مخصوص خوابیدن. برخی دیگر از شرکت‌ها نیز در تلاش هستند که این حس را برای هرکسی به وجود بیاورند که در مواقع کم‌خوابی قادر باشد چرت کوتاهی بزند بدون این‌که نگران باشد با عواقب بدی مواجه می‌شود.
در شرکت‌های دیگر نقاط جهان هنوز این امر خیلی متداول نشده اما شرکت‌هایی که به کارایی و بهره‌وری کارکنانشان اهمیت می‌دهند در حال حرکت به این سمت هستند و در آینده نزدیک شاهد این خواهیم بود که کسب‌وکارها و صنایعی که در زمینه رفع خستگی و خواب کار می‌کنند، مثل شرکت‌هایی که صندلی‌های خواب می‌سازند، شکوفایی زیادی پیدا کنند.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
