نفت یکی از کالاهای اساسی و مهم است و بسیاری از کشورهای دنیا بودجه خود را بر مبنای درآمد کسب شده از فروش نفت تنظیم میکنند. اما علاوه بر قیمت نفت در بازار جهانی هزینه تولید آن نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و روی میزان درآمد کسب شده از فروش نفت تاثیرگذار است. یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی و مالی در کشورهای صادرکننده نفت قیمت سربه‌سری نفت است.
قیمت سربه سری نفت به معنای حداقل قیمتی است که یک کشور باید برای فروش هر بشکه نفت صادراتی خود کسب کند تا بتواند بودجه ای متوازن داشته باشد. سیاستهای اقتصادی دولتی روی این مسئله بسیار اثرگذار است، به عنوان مثال اگر کشوری اقدام به کاهش هزینه‌های رفاهی دولتی بکند یا طرحهای زیرساختی و توسعه ای را در کشور متوقف کند، در آن صورت هزینه‌های دولتی کمتر میشود و برای ایجاد توازن بودجه نیاز به درآمد نفتی کمتری دارد. در این شرایط قیمت سربه‌سری نفت در این کشور پایینتر خواهد بود. این سیاستی است که در سالهای اخیر در عربستان اجرا شده است.
بررسی ها نشان داده است در بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت، قیمت سربه‌سری نفت بیش از ۱۰۰ دلار است. به خصوص اگر میزان صادرات نفت در کشور پایین باشد ولی سهم درآمد نفت در بودجه بالا باشد، قیمت سربه‌سری روند افزایشی خواهد داشت. این شرایطی است که در سالهای اخیر و بعد از تحریم نفتی ایران ایجاد شد و زمینه را برای رکوردشکنی کشور در زمینه قیمت سربه‌سری نفت فراهم کرد.
قیمت سربه‌سری نفت در کشورهای مختلف چقدر است
بر طبق مطالعات انجام شده روی ۱۳ کشور صادرکننده نفت در دنیا، در سال ۲۰۲۰ پایینترین قیمت سربه‌سری نفت به قطر تعلق دارد. در این سال قیمت سربه‌سری نفت قطر برابر با ۴۵.۷ دلار امریکا است. این کشور نفت را با پایینترین هزینه تولید میکندو حجم ذخایر آن بسیار زیاد است.
طبق این گزارش قیمت سربه‌سری نفت در کشور عربستان برابر با ۸۳.۶۰ دلار است. این کشور پایینترین هزینه تولید نفت را دارد ولی سهم نفت در بودجه این کشور بسیار زیاد است و کاهش قیمت نفت به معنای از بین رفتن سهم اعظم درآمد آنها است.
در ماه آوریل سال جاری اعلام شد این کشور خاورمیانه به دلیل افت قیمت نفت در دنیا بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار ضرر کرد و حال که انتظار میرود حداقل تا انتهای سال ۲۰۲۱ قیمت نفت از مرز ۵۰ دلار فراتر نرود، زیان اقتصادی این کشور افزایش چشمگیری خواهد یافت.
در نتیجه قیمت پایین نفت و بحران ناشی از کرونا، پیشبینیهایی در مورد کاهش ۶.۸ درصدی نرخ رشد اقتصادی این کشور در سال جاری منتشر شده است در حالیکه پیشتر نرخ افول اقتصادی این کشور در سال ۲۰۲۰ برابر با ۲.۳ درصد پیشبینی شده بود.
صندوق بینالمللی پول در گزارش اخیر خود خبر از کسری بودجهای معادل ۱۱.۴ درصد تولید ناخالص داخلی در عربستان داد. این کسری بودجه برای کشوری که ۸۷ درصد از درآمد بودجه خود را از فروش نفت به دست میآورد و درآمد نفتی سازنده ۹۰ درصد کل درآمد صادراتی آن و ۴۲ درصد ارزش تولید ناخالص داخلی آن است، چندان دور از انتظار نیست. باید در نظر داشت در دو سال اخیر قیمت نفت در بازار جهانی کاهش زیادی پیدا کرده است و انتظار نمیرود در سال بعد هم قیمت این منبع ارزشمند انرژی افزایش چشمگیری پیدا کند.
برای اینکه شرایط اقتصادی کشور عربستان را ترسیم کنیم بهتر است وضعیت کنونی امریکا را به تصویر بکشیم. آمارهای ارائه شده توسط صندوق بین المللی پول نشان می دهد کسری بودجه امریکا در سال گذشته برابر با ۴.۲ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بود و در سال جاری به دلیل همه گیری کرونا و هزینه های ناشی از آن به مرز ۱۳.۱ درصد رسید.
پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۱ کسری بودجه این کشور به سطح عادی بازخواهد گشت و در سطح ۴.۱ درصد تولید ناخالص داخلی قرار میگیرد. البته به دلیل هزینه های بالای دولت امریکا پیش بینی ها از تداوم روند افزایشی کسری بودجه تا سال ۲۰۵۰ خبر میدهد. ولی سهم درآمد نفتی در اقتصاد این کشور بسیار اندک است و به همین دلیل نوسانهای قیمت نفت نمی تواند تاثیری روی اوضاع اقتصادی دولت داشته باشد.
ایران در سالهای اخیر به دلیل تحریم نفتی کمتر از یک میلیون بشکه نفت صادر میکرد و به همین دلیل برای اینکه توازن بودجه خود را حفظ کند نیاز به فروش نفت با قیمت بسیار بالایی دارد
قیمت سربه سری نفت در ایران ۱۹۴.۶ دلار است
بالاترین قیمت سربه سری نفت به ایران اختصاص دارد و برابر با ۱۹۴.۶ دلار است. ایران در سالهای اخیر به دلیل تحریم نفتی کمتر از یک میلیون بشکه نفت صادر میکرد و به همین دلیل برای اینکه توازن بودجه خود را حفظ کند نیاز به فروش نفت با قیمت بسیار بالایی دارد.
در صورتی‌که تحریمهای نفتی علیه ایران برطرف شود و ایران بتواند ضمن جذب سرمایه‌های خارجی در صنعت نفت، حجم صادرات خود را نیز افزایش دهد، خواهد توانست درآمد بیشتری از فروش نفت به دست بیاورد و در نهایت قیمت سربه‌سری نفت در ایران به منظور ایجاد توازن بودجه افزایش خواهد یافت.
قیمت سربه سری نفت برای کشور الجزایر در سال ۲۰۲۰ برابر با ۱۰۹ دلار، برای لیبی ۹۹.۷ دلار،برای بحرین ۹۱.۸ دلار و برای عمان برابر با ۸۷.۶ دلار است و عربستان در رده ششم قرار گرفته است و قیمت سربه‌سری نفت در این کشور برابر با ۸۳.۶ دلار است.
آمار نشان میدهد قیمت سربه‌سری نفت در امارات برابر با ۷۰ دلار، در عراق برابر با ۶۰.۳ دلار، در قزاقستان برابر با ۵۷.۸ دلار و در ترکمنستان برابر با ۵۷.۶ دلار است.
امارات که هشتمین صادرکننده نفت در دنیا است و روزانه ۳.۱ میلیون بشکه نفت وارد بازار می کند، متنوع ترین اقتصاد را در میان کشورهای صادرکننده نفت دارد و درآمد حاصل از صادرات نفت سازنده ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است.
از طرف دیگر کشور قطر که هفدهمین صادرکننده نفت در دنیا است و روزانه ۱.۵ میلیون بشکه نفت به بازار جهانی صادر می کند، اقتصادی کاملا وابسته به درآمد نفتی دارد و ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور وابسته به درآمد حاصل از فروش نفت و گاز طبیعی است. ۸۵ درصد از درآمد صادراتی قطر از نفت و گاز تامین میشود و ۷۰ درصد از درآمد دولت هم از درآمد حاصل از صادرات این سوختهای فسیلی حاصل میشود.
از دیگر کشورهایی که اقتصادی وابسته به نفت دارد میتوان به عمان اشاره کرد که ۶۸ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور و ۸۵ درصد از درآمد دولت از فروش نفت تامین میشود. این کشور در سال جاری یکی از بالاترین کسریهای بودجه دنیا را به ثبت میرساند که بالغ بر ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی است.
مرکز مطالعاتی اس اند پی گلوبال پیشبینی کرده است در فاصله سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ میلادی کسری بودجه دولتی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به مرز ۴۹۰ میلیارد دلار برسد و بدهی دولتی در مجموع این کشورها از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ فراتر رود.
نکته دیگر اینکه انتظار نمی رود ما افزایش قیمت قابل توجهی را تجربه کنیم و بحران مالی ناشی از وضعیت کنونی قیمت نفت در سالهای آتی هم در کشورهای نفتخیز وجود خواهد داشت و اگر دنیا به سمت استفاده از انرژیهای پاک و سرمایهگذاری روی انرژیهای احیاشدنی حرکت کند، دیگر دلیلی برای رشد قیمت نفت تا مرز بالغ بر ۷۰ یا ۸۰ دلار وجود ندارد. در این شرایط کشورهایی که اقتصاد وابسته به نفت دارند با چالشهای بزرگی روبهرو خواهند شد.
پیشبینی مراکز مطالعاتی از قیمت نفت نشان میدهد که در آینده نزدیک هم نمیتوان انتظار افزایش چشمگیر قیمت نفت را داشت. به عنوان مثال گلدمن ساکس پیشبینی کرده است در فصل سوم سال ۲۰۲۱ میلادی و با فرض اینکه تا آن زمان واکسن در تمامی دنیا توزیع شده باشد و سهم زیادی از مردم دنیا در مقابل ویروس کرونا واکسینه شده باشند، قیمت نفت به مرز ۶۰ دلار خواهد رسید. این پیشبینی بسیار خوشبینانه است و تصور میکند که حمل و نقل هوایی در دنیا در این زمان احیا شده باشد.
اما مطالعات اخیر رویترز متوسط قیمت نفت در سال ۲۰۲۱ را برابر با ۵۰.۵۴ دلار پیشبینی کرده است که معادل قیمت هر بشکه نفت در سال ۲۰۱۱ است. مرکز مطالعاتی بلومبرگ هم متوسط قیمت هر بشکه نفت در بازار جهانی را در سال بعد در فاصله ۴۵ تا ۵۶ دلار پیشبینی کرده است.
اغلب مراکز مطالعاتی بر این باور هستند که احیای صنعت حمل و نقل هوایی که یکی از اصلیترین مصرفکنندگان نفت در دنیا است تا سال ۲۰۲۳ طول میکشد و دلیل افزایش اندک قیمت نفت در سال بعد را شروع توزیع واکسن و استفاده از ناوگان هوایی دنیا برای این کار عنوان میکنند که میتواند بخشی از زیانهای سال جاری را برطرف کند.
هزینه تولید نفت هم کاهش یافته است
یکی از فاکتورهای مهم در بازار نفت هزینه تولید نفت است. در سالهای اخیر همواره کشورهای خاورمیانه به عنوان کشورهایی که پایینترین هزینه تولید را دارند معرفی شدهاند. هزینه تولید شامل تمامی هزینه‌های صرف‌شده در فرایند استخراج نفت و انتقال آن به بازار مصرف است. همیشه هزینه تولید در حوزه‌های فراساحلی و آبهای عمیق بیشتر بود و نفت شیل هم در میان نفت‌های گران در بازار دنیا معرفی شده بود.
مطالعات انجام شده توسط موسسه ریستاد انرژی نشان میدهد طی یک دهه اخیر هزینه تولید نفت هم در دنیا کاهش پیدا کرده است ولی هنوز در بسیاری از کشورهای جهان قیمت ۴۰ تا ۵۰ دلاری نفت برای سودآوری از این صنعت کفایت نمیکند. در خاورمیانه که حجم زیادی از ذخایر نفت را دارد، هزینه تولید نفت کمتر از دیگر کشورهای جهان است. متوسط قیمت تولید نفت در حوزه های ساحلی خاورمیانه برابر با ۳۰ دلار است. هزینه تولید نفت در حوزه‌های ساحلی کشور روسیه برابر با ۴۳ دلار اعلام شده است که دلیل این هزینه بالا را میتوان نرخ بالای مالیات در این کشور دانست.
این گزارش نشان داد متوسط هزینه تولید نفت درسال ۲۰۲۰ با ۱۰ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۸ و ۳۵ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۱۴ به مرز ۵۰ دلار رسید و نشان داد در سال جاری هزینه تولید نفت در بازار جهانی پایینتر از سالهای قبل است. در نتیجه برای اینکه این صنعت سودآوری لازم را داشته باشد باید نفت را با قیمت بیش از ۵۰ دلار در بازار بفروشد. قیمتی که در سالهای اخیر وجود نداشته است ولی پیشبینی نمیشود در پنج سال آینده وجود داشته باشد.
کاهش هزینه تولید نفت در بازارهای جهانی به دلیل بهرهگیری دنیا از تکنولوژیهای جدید در تولید است و بررسیها نشان داده است هزینه تولید در حوزه‌های فراساحلی و حوزه‌های آب عمیق با نرخ بالاتری نسبت به حوزه‌های ساحلی کاهش پیدا کرده است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
