ممنوعیت واردات پلاستیک یک‌بار مصرف به چین به منزله زلزله‌ای بزرگ برای کشورهایی بوده که تاکنون به صنعت بازیافت بی‌توجه بودند
«مواد پلاستیکیِ یک بار مصرف ظرف پنج ثانیه تولید می‌شوند، پنج دقیقه مورد استفاده‌اند و بعد پانصد سال طول می‌کشد تا تجزیه شوند.» این تصویری است که یک مقام اروپایی در خصوص خطرات پلاستیک در زندگی انسان‌ها و طبیعت ارائه داده است. واقعیت این است که خطر پلاستیک برای دنیا حالا از نظر کشورهای مختلف آن‌قدر جدی است که به تغییر رویکرد تجاری آنها هم منتهی شده است.
چندی پیش چین اعلام کرد واردات محصولاتی را که حاوی پلاستیک یک‌بار مصرف باشند متوقف می‌کند. این موضع برای کشورهایی که مناسبات تجاری با بازار بزرگ چین دارند آن‌قدر جدی بود که حالا سیاست‌ها در باب بازیافت در نقاط مختلف اروپا و نیز انگلیس مورد توجه قرار گرفته است. درواقع اکثر کشورهای دنیا چنان به بازار چین تکیه دارند که برای تداوم تجارت با این کشور مجبور به اصلاح رویکرد خود نسبت به پلاستیک یک بار مصرف خواهند بود.
چین از اول ژانویه ممنوعیت پلاستیک‌های یک‌بار مصرف در ۲۴ رده‌بندی مشخص را اعمال کرد. این تصمیم در شرایطی اجرایی شد که بنا بر آمار موجود، کشورهای پیشرفته‌ای مثل امریکا، انگلیس و ژاپن در سال ۲۰۱۶ حدود ۷.۳ میلیون زباله پلاستیکی را همراه با کالاهای صادراتی خود به چین، به این کشور فرستاده‌اند.
بنا بر گزارش خبرگزاری فرانسه، ۸۵ درصد از پلاستیکی که در محصولات صادراتی اتحادیه اروپا وجود دارد، وارد چین می‌شود. درنتیجه، ممنوعیت واردات پلاستیک یک‌بار مصرف به چین باعث شده که اتحادیه اروپا وادار به محدود کردن استفاده از پلاستیک در بسیاری از محصولاتش شود. آرنو برونت رئیس دفتر بین‌المللی بازیافت معتقد است که اقدام چین به منزله زلزله‌ای بزرگ برای کشورهایی بوده که تاکنون به صنعت بازیافت بی‌توجه بودند.
مواد پلاستیکیِ یک بار مصرف ظرف پنج ثانیه تولید می‌شوند، پنج دقیقه مورد استفاده‌اند و بعد پانصد سال طول می‌کشد تا تجزیه شوند
در عین حال بسیاری از ناظران نیز معتقدند که ممنوعیت صادرات پلاستیک یک‌بار مصرف به چین باعث خواهد شد کشورهای توسعه‌نیافته‌تری مثل هند یا پاکستان به مقصد صادرات پلاستیک از سوی کشورهای توسعه‌یافته تبدیل شوند و به هر ترتیب، بحران زباله پلاستیکی سر جای خودش باقی خواهد ماند. این مسئله به خصوص در کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه بسیار حاد است. گزارشی که در پایان سال ۲۰۱۷ منتشر شده، ده رود معروف جهان را به عنوان منشأ ۹۰ درصد از زباله پلاستیکی که وارد اقیانوس‌ها می‌شود معرفی کرده است. وزن این زباله‌های پلاستیکی سالانه بالغ بر ۸ میلیارد تن می‌شود. از میان این رودها، نیل و نیجر در افریقا جریان دارند اما هشت رود در آسیا هستند و تمام رودهای مهم چین – یعنی یانگ‌تسه، رود زرد و رود مروارید- در میان آنها قرار دارند. همچنین رودهای گنگ و ایندوس در شبه‌قاره هند و نیز رود مکونگ در جنوب شرقی آسیا منشأ زباله‌های پلاستیکی در اقیانوس‌ها هستند.
بر این اساس، واضح است که هیچ‌یک از این کشورها خواهان وارد کردن زباله پلاستیکی بیشتر به کشورشان نیستند و احتمالا در آینده، همه آنها رویکرد چین را در ممنوع‌کردن واردات پلاستیک یک‌بار مصرف دنبال خواهند کرد. اما مشخص نیست که ظرفیت آنها برای محدود کردن زباله‌های پلاستیکی تولیدی خودشان تا چه حد خواهد بود.
محدود کردن جدیِ استفاده از پلاستیک در حال حاضر جزو بحث‌های مهم جهانی است. اتحادیه اروپا و انگلیس به صورت جداگانه استراتژی‌های جدیدی را برای مقابله با زباله پلاستیکی – و به خصوص پلاستیک یک بار مصرف غیرضروری مثل نی، بسته‌بندی غذاهای بیرون‌بر و قاشق و چنگال یک بار مصرف- در پیش گرفته‌اند. بسیاری از ناظران معتقدند رویکرد سختگیرانه چین در واردات پلاستیک یک بار مصرف باعث شده که ذهنیت سیاست‌گذاران در اروپا نیز نسبت به این مسئله سختگیرانه شود. در همین راستا، کمپین‌های مختلفی برای بالا بردن آگاهی عمومی در خصوص مضرات پلاستیک در اروپا و انگلیس در جریان است و دیگر خیلی واضح به این موضوع اشاره می‌شود که سیاره زمین دارد زیر بار زباله – از غذای هدررفته، وسایل برقی خراب و البته پلاستیک- مدفون می‌شود و نمی‌توان این روند را به حال خود رها کرد.
به نظر می‌رسد که دقیقا حالا زمان مناسبی برای تمرکز روی این مسئله است. بسیاری از مردم در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه حالا عادت کرده‌اند که کیف‌ها یا کیسه‌های قابل استفاده مجدد را با خود بیرون ببرند و خریدهای خود را در آن بگذارند. اولين دلیل این عادت، پول اضافه‌ای است که آنها باید برای گرفتن کیسه پلاستیکی پای صندوق فروشگاه‌ها بپردازند. اما دلیل هرچه که باشد، به توجه مردم به این مسئله منتهی شده و این خودش نکته مثبتی است. حتی بسیاری از مردم تازه در جریان کمپین‌های محیط زیستی متوجه شده‌اند که نی نوشابه‌شان یا لیوان پلاستیکی نوشیدنی‌شان در نهایت سر از اقیانوس‌ها درمی‌آورد و زندگی جانوران دریایی را مختل می‌کند.
یکی از موثرترین عوامل در افزایش آگاهی عمومی در اروپا و انگلیس در خصوص زباله‌های پلاستیکی، برنامه مستند «سیاره آبی» شبکه بی‌بی‌سی بود که یک قسمت کامل آن به آلودگی محیط دریاها و اقیانوس‌ها بر اثر زباله‌های پلاستیکی و تاثیر وحشتناک آن روی حیوانات مختلف اختصاص داشت. در این برنامه، از پرنده‌های آلباتروس فیلم گرفته شده بود که داشتند تکه‌های پلاستیک را به عنوان غذا به جوجه‌های خود می‌دادند. همچنین نهنگی نشان داده شد که بچه‌اش به دلیل خوردن پلاستیک مرده بود. این صحنه‌های دلخراش از زندگی جانوران دریایی به واکنش شدیدی در میان بینندگان منتهی شد و بسیاری از آنها در شبکه‌های اجتماعی اعلام کردند که قول می‌دهند استفاده از پلاستیک را در زندگی‌شان تا حد امکان کم کنند.
در همین میان، ترزا می نخست‌وزیر انگلیس نیز با استفاده از همین موقعیت اعلام کرد که برنامه‌ای برای حذف زباله‌های پلاستیکی در ۲۵ سال آینده دارد. در چارچوب این برنامه، فروشگاه‌های مواد غذایی نیز ملزم می‌شوند که قفسه‌های خود را به تدریج از بسته‌بندی‌های پلاستیکی یک بار مصرف خالی کنند. صنایع مختلف نیز تشویق خواهند شد که برای ماندن در بازار، تحقیقات گسترده‌ای را در خصوص زباله‌های پلاستیکی و اجتناب از استفاده از آنها صورت دهند و درواقع نوآوری در این عرصه صورت خواهد گرفت.
اتحادیه اروپا نیز برنامه ضد پلاستیک خودش را دارد. کمیسیون اتحادیه اروپا در ۱۶ ژانویه امسال بیانیه‌ای را منتشر کرد که حاکی از عزم این اتحادیه برای کاهش مصرف پلاستیک، سودآور کردن صنعت بازیافت، مقابله با تخریب محیط زیست دریایی و نیز ترغیب دنیا به در پیش‌گرفتن رویکرد مشابه در خصوص پلاستیک بود. اتحادیه اروپا می‌گوید می‌خواهد در آینده نزدیک – یعنی تا سال ۲۰۳۰ – تمام بسته‌بندی‌های پلاستیکی را قابل بازیافت کند، استفاده از پلاستیک یک بار مصرف (مثل در بطری و ظروف یک بار مصرف غذا) را به شدت محدود کند، بودجه کافی برای انجام تحقیقات در این خصوص اختصاص دهد، قوانین لازم را برای انجام بازیافت و ضروریات تجاری آن وضع کند و به صورت کلی به سمت نوعی اقتصاد دایره‌ای پیش برود که در آن، زباله‌سازی به کمترین حد خود برسد.
درواقع قانون‌گذاران اروپایی وارد نبردی جدی علیه پلاستیک شده‌اند که اعمال مالیات‌های سنگین روی پلاستیک یک بار مصرف و نیز تلاش برای مدرن‌سازی تولید محصولات پلاستیکی و پایین‌آوردن مضرات محیط زیستی آن را در خود جا داده است. اروپایی‌ها سالانه ۲۵ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌کنند اما کمتر از 30 درصد از آن بازیافت می‌شود. فرانس تیمرمانز قائم‌مقام کمیسیون اروپایی در این خصوص گفته است: «اگر تدابیر لازم را همین حالا در خصوص پلاستیک در پیش نگیریم، تا پنجاه سال دیگر میزان پلاستیکی که در آب‌های جهان شناور است بیشتر از تعداد آبزیان خواهد بود.»
اروپایی‌ها حتی تمایل دارند مالیات روی پلاستیک آن‌قدر جامع باشد که بخشی از کسری بودجه اتحادیه اروپا پس از خروج انگلیس از این اتحادیه را نیز تامین کند. بستن این مالیات روی پلاستیک به ارزیابی‌های گسترده‌ای نیاز دارد که جزئیات آن هنوز منتشر نشده است. البته این در حالی است که مقامات اتحادیه اروپا از تخصیص بودجه ۱۲۲ میلیون دلاری برای توسعه تجهیزات و روش‌های بازیافت مدرن و پاک نیز ابایی نداشته‌اند.
اتحادیه اروپا همچنین وعده داده که کشورهای عضوش استفاده سرانه از کیسه پلاستیکی را تا سال ۲۰۲۶ به کمتر از نصف ميزان استفاده کنونی برسانند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچنین وظیفه خواهند داشت که روی زندگی آبزیان در جغرافیای خود نظارت کنند و تاثیر پلاستیک روی آن را تحت بررسی داشته باشند. حذف مواد مایکروپلاستیکی که در برخی از لوازم آرایشی و بهداشتی به کار می‌روند نیز بخشی دیگر از برنامه اتحادیه اروپا برای کاهش استفاده از پلاستیک در دهه آینده است. اتحادیه اروپا همچنین اعلام کرده که به نصب و استفاده از شیرهای آب در مکان‌های عمومی و خیابان‌های اروپایی نیز توجه نشان خواهد داد تا استفاده از بطری‌های آب توسط مردم پایین بیاید.
حامیان محیط زیست می‌گویند برنامه اتحادیه اروپا از برنامه انگلیس جامع‌تر و اجرایی‌تر است. اما به هر حال، تولیدکنندگان بزرگ در صنایع غذا و نوشیدنی می‌توانند در خصوص زباله‌های پلاستیکی نقش بسیار مهمی ایفا کنند و هنوز این کار را نکرده‌اند. البته مثلا شرکت کوکاکولا وعده داده که تا سال ۲۰۳۰ به ازای هر یک بطری که می‌فروشد، یک بطری هم بازیافت کند. این در حالی است که کوکاکولا بیش از ۵۰۰ برند نوشیدنی را به بازار می‌فرستد که برخی از آنها با بطری‌های رنگی پلاستیکی خاصی که غیرقابل بازیافت‌اند فروخته می‌شوند. بنابراین هنوز نمی‌توان در کمپین ضد پلاستیک به غول‌های صنایع غذا و نوشیدنی اعتماد کرد.
در این میان، در امریکا و ژاپن که بزرگ‌ترین صادرکنندگان پلاستیک در جهان هستند، تلاش چندانی در مورد محدودیت استفاده از پلاستیک صورت نگرفته است. این درست همان رویکردی است که کشورهای پیشرفته در خصوص آزاد کردن کربن نیز داشتند و تا مدت‌ها به آن بی‌توجهی می‌کردند. حتی خود چین که حالا به عنوان پیشگام مقابله با پلاستیک یک‌بار مصرف در محصولات مختلف مورد توجه قرار دارد، عملا در عرصه داخلی در خصوص بازیافت ضعیف عمل کرده است. در چنین شرایطی، هرچه قوانین در نقاط بیشتری از جهان علیه پلاستیک وضع شود و آگاهی عمومی نیز بالا برود، به نفع همه خواهد بود؛ چون همه مردم هنوز دارند روی سیاره زمین زندگی می‌کنند و به نجات آن هم باید توجه نشان دهند.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
