هر استارتاپ در مقطعی، با دوراهی «ادغام یا حفظ استقلال» روبهرو می‌شود. در این مقاله به بررسی نمونه‌های موفق و ناموفق ادغام استارتاپ‌ها می‌پردازیم.
بحث ادغام همیشه در مورد شرکت‌های بزرگ نیست. گاهی استارتاپ‌های کوچک هم به نقطه‌ای می‌رسند که ادغام را تنها راه برای بقا در بازار نفس‌گیر رقابت می‌بینند. این تصمیم مثل هر برنامه‌ی دیگری گاهی با موفقیت روبهرو می‌شود، گاهی با شکست.
ادغام استارتاپ‌ها پدیده‌ی نادرتری نسبت به خرید شرکت کوچک توسط شرکت بزرگ‌تر است. ادغام می‌تواند مزیت‌های زیادی داشته باشد، از جمله بالا رفتن ارزش شرکت، بدست آوردن منابع و مهارت‌های جدید و دسترسی به بخش بزرگ‌تری از بازار بدون صرف هزینه‌ی اضافه برای تحقیق؛ اما ممکن است معایب و مشکلاتی نیز داشته باشد که بسیاری از استارتاپ‌های جوان را از فکر ادغام منصرف می‌کند. تعریف هدف مشترک، آگاهی کامل از ارقام فروش و تقویت روحیه‌ی همکاری در موفقیت ادغام تأثیرگذار است
بررسی نمونه‌های موفق و شکست‌خورده‌ی ادغام نشان می‌دهد عواملی چون تعریف هدف مشترک، تجمیع پتانسیل سرمایه‌گذاری، آگاهی کامل از وضعیت مالی و ارقام فروش، تقویت روحیه‌ی همکاری، مشورت و مذاکره و همچنین یکپارچه‌سازی دو پلتفرم در سیستمی واحد در موفقیت پروژه تأثیرگذار است.
در این مقاله نگاهی خواهیم داشت به چند نمونه از استارتاپ‌های ایرانی و خارجی که با هدف رشد و تصاحب سهم بیشتری از بازار تصمیم به ادغام گرفتند. داستان برخی از این ادغام‌ها پایان خوشی دارد و بعضی دیگر به دلایل مختلف با شکست روبهرو شدند. با ما همراه باشید.
نت‌برگ و تخفیفان
۲۷ آذر ۹۸ در جریان برگزاری یلدای کارآفرینی بود که نازنین دانشور، مؤسس و بنیان‌گذار تخفیفان، اعلام کرد نت‌برگ و تخفیفان، از اولین سرویس‌های ارائه‌ی خدمات تخفیف گروهی در ایران، با هم ادغام شدند. این تصمیم بعد از حدود یک دهه رقابت شدید و دعوای حقوقی و پس از سه سال مذاکره، گرفته شد. البته این ادغام به معنی ترکیب این دو مجموعه در یک مجموعه‌ی واحد نبود؛ بلکه طبق گفته‌ی دانشور که هدایت و مدیریت هر دو پلتفرم را بر عهده گرفته است، به دلیل داشتن «جنس مشتریان و ذات کاری متفاوت»، قرار شده است هر دو را حفظ کنند و راه را برای جذب سرمایه‌گذاران بیشتر باز نگه دارند.
نت‌برگ و تخفیفان فعالیت را در سال ۹۰ و با فاصله‌ی یک ماه از یکدیگر شروع کردند و بعد از ۵ سال حوزه‌ی فعالیت خود را به استان‌های دیگر گسترش دادند. بیش از ۷۰ هزار کسبوکار و ۲۰۰ نفر نیروی انسانی تحت پوشش این دو مجموعه هستند.
زورق و علی‌بابا
۱۳ آذر ۹۶ در حاشیه‌ی کنفرانس D8 در پارک فناوری پردیس، اعلام شد علی‌بابا و زورق، دو شرکت بزرگ حوزه‌ی گردشگری آنلاین ایران، طی سرمایه‌گذاری ۲۲ میلیون دلاری سرآوا در هلدینگ توشا، با هم ادغام شدند.
علی‌بابا، بزرگ‌ترین آژانس آنلاین سفر در ایران، اعلام کرد وب‌سایت گردشگری آنلاین زورق را خریداری کرده است؛ اما برند زورق، پلتفرم و تیم آن حفظ خواهد شد.
با سرمایه‌گذاری سرآوا، این شرکت ۲۵ درصد از سهام توشا را در اختیار گرفت و ارزش این هلدینگ که شامل دو استارتاپ علی‌بابا و جاباما است، به ۹۶٫۵ میلیون دلار رسید.
به گفته‌ی این دو مجموعه، این واگذاری و سرمایه‌گذاری در راستای «توسعه‌ی صنعت گردشگری، اشتغال‌زایی بومی و خلق ارزش از طریق هم‌افزایی تجربه‌ی کارآفرینان و توان سرمایه‌گذاران صورت گرفته است و موجب تقویت روحیه‌ی اشتراک در زیست‌بوم کارآفرینی ایران خواهد شد.»
شرکت سرآوا از در عرصه‌ی سرمایه‌گذاری خطرپذیر کارنامه‌ی پرباری دارد که شامل دیجی‌کالا، کافه‌بازار، آواتک، زورق و… می‌شود.
هماپی و دیجی‌کالا
۲۲ خرداد ۹۷ طی یک کنفرانس خبری، دیجی‌کالا از ادغام استارتاپ «هماپی» در این گروه و ادامه‌ی فعالیت آن با برندی جدید به نام «دیجی‌پی» در حوزه فناوری‌های مالی و اعتباری خبر داد.
دیجی‌پی که سیستم پرداخت الکترونیک است، در پی این ادغام کلید ورود دیجی‌کالا به حوزه‌ی فین‌تک را زد. دیجی‌پی سیستمی یکپارچه برای پرداخت و مبتنی بر گوشی‌های هوشمند است که نیازی به ورود اطلاعات کارت ندارد.
استارتاپ هماپی با شرکایی تجاری نظیر بانک پاسارگارد، سامان، آینده و خاورمیانه، صاحب محصولات و خدماتی چون اپلیکیشن موبایل، پرداخت درون‌برنامه‌ای، برگشت پول و درگاه پرداخت هوشمند است.
به گفته‌ی دیجی‌کالا، این ادغام در راستای «سیاست حمایت از استارتاپ‌های موفق و ورود گروه دیجی‌کالا به حوزه‌های گوناگون تکنولوژی صورت گرفته است.»
آلونک و شیپور
۱۱ مهر ۹۷ خبر ادغام شدن آلونک در مجموعه‌ی شیپور به‌طور رسمی اعلام شد. آلونک، آژانس املاک و مستغلات در بستر اینترنت است و خدمات آن شامل آموزش مشاوران املاک، تسهیل فروش و اجاره‌ی خانه برای متقاضیان و اطلاع‌رسانی به‌روز در حوزه‌ی بازار املاک و مستغلات است. ازآنجاکه ۴۰ درصد از آگهی‌های ثبت‌شده در شیپور، به حوزه‌ی املاک اختصاص دارد، این مجموعه بر آن شد تا با همکاری آلونک و استفاده از زیرساخت‌های این شرکت، حضور تأثیرگذارتری در این حوزه داشته باشد.
در پی این ادغام، آگهی‌های املاک منتشرشده در وب‌سایت شیپور با زیرساخت ارتباطی و مدیریتی که آلونک در اختیار بنگاه‌های املاک قرار می‌دهد، ترکیب می‌شود و بستری یکپارچه برای رفع نیاز متقاضیان، واسطه‌ها و ارائه‌کنندگان ایجاد می‌کند.
طبق گفته‌ی مؤسسان این دو شرکت، بعد از ادغام، نیروی کار آن‌ها با یکدیگر ترکیب شد و تعدیل نیرو صورت نگرفت. براساس گفته‌ی میلاد بازدار، مدیرعامل آلونک، در پی این ادغام «ساختار آلونک تغییری نمی‌کند و همچنان به ارائه خدمات به مشاورین املاک ادامه می‌دهد.»
چیلیوری و ریحون
۴ دی ۹۸ طی نشستی خبری، اعلام شد سرویس‌های سفارش آنلاین غذای چیلیوری و ریحون که هر دو فعالیت خود را تقریبا به‌طور هم‌زمان و از سال ۹۴ آغاز کرده بودند، با هم ادغام شدند. این ادغام به منظور رقابت با اسنپ‌فود و کم کردن فاصله با آن صورت گرفت.
برخلاف ادغام تخفیفان و نت‌برگ که طی آن هر دو برند به کارشان ادامه می‌دهند، در ادغام چیلیوری و ریحون تصمیم گرفته شد این دو برند جوان با برند چیلیوری به فعالیت خود ادامه دهند. به گفته‌ی علیرضا صادقیان، مدیرعامل چیلیوری، «این به معنای خرید ریحون توسط چیلیوری نیست؛ بلکه برندها ادغام شده‌اند و هیچ پلتفرمی، دیگری را نخریده است. دلیل انتخاب برند چیلیوری این بود که چیلیوری برند بهتری برای سرمایه‌گذاری آتی است.»
متأسفانه این ادغام که قرار بود باعث رشد ۶۰ درصدی مشتریان و ۴۰ درصدی رستوران‌های طرف قرارداد شرکت چیلیوری شود،حتی نتوانست این مجموعه را از تعطیلی نجات دهد. اسفند ۹۸ بود که صادقیان در حساب توئیتری خود از توقف فعالیت چیلیوری، «حداقل به‌صورت موقتی» خبر داد. به گفته‌ی او، شیوع بحران کرونا باعث افت ۷۰ درصدی سفارش آنلاین غذا شده و آن‌ها را مجبور کرده است مذاکره برای جذب سرمایه‌ی جدید را به پایان این شرایط موکول کنند.
صادقیان تلاش برای خنثی‌سازی اقدامات انحصارگرایانه‌ی رقیب به جای تمرکز بر کسبوکار خود را عامل هدر رفتن انرژی و هزینه‌ی این مجموعه نامید. پس از اینکه چیلیوری از اسنپ‌فود به اتهام انحصار شکایت کرد و دیوان عدالت اداری رأی شورای رقابت مبنی بر پرداخت جریمه توسط اسنپ‌فود را باطل اعلام کرد، بنیان‌گذار چیلیوری به‌عنوان معاون استراتژی به گروه اسنپ پیوست.
موزاندو و بامیلو
۲۷ آبان ۹۴ روابط عمومی بامیلو طی بیانیه‌ای رسمی، از ادغام دو فروشگاه اینترنتی موزاندو و بامیلو که هر دو با سرمایه‌گذاریِ شرکت روماک راه‌اندازی شده بودند، خبر داد. بامیلو که جدی‌ترین رقیب دیجی‌کالا به شمار می‌رفت، قرار بود با این ادغام، توان رقابتی بیشتری در عرصه‌ی فروشگاه‌های اینترنتی ایران پیدا کند؛. اما پایان تلخی در انتظار این مارکت‌پلیس ایرانی بود.
اسفند ۹۷ و در آستانه‌ی سال نو، بامیلو طی بیانیه‌ای از تعدیل بیش از ۷۰ درصد از نیروهای خود خبر داد. از ۲۱ اردیبهشت ۹۸، دامنه‌ی این فروشگاه اینترنتی به فروشگاه اسنپ‌مارکت تغییر داده شد و به این ترتیب این پلتفرم به‌طور رسمی تعطیل شد.
این مجموعه پس از تعطیلی اعلام کرد: «از این پس بیشتر روی کالاهای مصرفی (FMCG) که مورد استقبال کاربران است و بخش‌های کلیدی‌تر در بازار خرده‌فروشی متمرکز خواهد شد.»
بامیلو تحت مدیریت گروه اینترنت ایران بود که شامل چند کسبوکار اینترنتی دیگر مانند اسنپ، زودفود و پین‌تاپین می‌شود. زودفود و پین‌تاپین بعدا نام خود را به ترکیبی از برند اسنپ، به ترتیب اسنپ فود و اسنپ تریپ، تغییر دادند. اسفندماه ۹۵ ایرانسل نیز در گروه اینترنت ایران سرمایه‌گذاری کرد.
از برند بامیلو دیگر خبری نیست؛ اما برند موزاندو همچنان با این نام فعالیت می‌کند.
زودشور و لاندراپ
۲۶ تیر ۱۳۹۸ طی بیانیه‌ای اعلام شد دو استارتاپ خشکشویی آنلاین زودشور و لاندراپ با یکدیگر ادغام شدند. این ادغام در راستای «کاهش هزینه‌های مشترک و مستهلک شدن هزینه‌های عملیاتی و درآمدزایی بیشتر» صورت گرفت. سه ماه بعد اما اعلام شد که این دو مجموعه به خاطر اختلاف دیدگاه مدیران، به این نتیجه رسیدند که نمی‌توانند به همکاری با یکدیگر ادامه دهند.
حالا این دو پلتفرم به حالت قبل از ادغام برگشته‌اند و به‌طور جداگانه فعالیت می‌کنند.
ادغام بدوفود و زودفود و تغییر نام به اسنپ‌فود
اگر هنوز کسی نام بدوفود را به یاد داشته باشد، احتمالا به خاطر انیمیشن‌های تبلیغاتی سوریلند است. بدوفود تحت مدیریت گروه اینترنت ایران در زمینه‌ی سفارش آنلاین غذا راه‌اندازی و کمی بعد با زودفود ادغام شد. زمانی‌که این دو پلتفرم ادغام شدند، هنوز نام اسنپ به برند تبدیل نشده بود و تا یک سال بعد از شکل‌گیری تعداد تراکنش‌های کم‌تری نسبت به زودفود داشت. با رشد چشمگیر سرویس اسنپ و جا افتادن نام آن بین مردم، گروه اینترنت ایران بر آن شد تا برای بهتر دیده شدن مجموعه‌های دیگر تحت مدیریتش، از ترکیب برند اسنپ برای نام‌گذاری آن‌ها استفاده کند. به این ترتیب زودفود به اسنپ‌فود تغییر نام داد.
طبق گفته‌ی مهرداد عبدالرزاق، مؤسس و رئیس هیأت مدیره‌ی اسنپ‌فود: «اسنپ‌فود استقلال عمل خود را کاملا در اختیار دارد و تنها سرویس‌های ما از برند یکدیگر برای بهتر دیده شدن استفاده می‌کنند.»
ای‌نتورک، ادرو و عدد
۳ مرداد ۱۳۹۷ اعلام شد پلتفرم‌های تبلیغاتی ای‌نتورک و عدد با پلتفرم ادرو ادغام شدند و فعالیت خود را در قالب شرکت دانش بنیان کسب و کارهای نوپای خاورزمین (ای‌نتورک)، ادامه می‌دهند. ازآنجاکه تمام سهام این سه پلتفرم تحت مالکیت هلدینگ PPG (پیشگامان پژواک پردیس) است، تصمیم گرفته شد برای کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از داشتن محصولات موازی، با هم ادغام شوند.
طبق گفته‌ی علی جعفری، مدیرعامل خاورزمین، پس از ادغام تغییری در اسم، دامین و پلتفرم‌ها داده نشد و صرفاً ماهیت حقوقی آن‌ها تغییر کرد.
در پی ادغام این سه مجموعه، مدیریت کلی آن به مجموعه‌ی خاورزمین واگذار شد. در حال حاضر شرکت آوای هوشمند همراه پارس (ADAD) به خاطر آنچه در وب‌سایت خود «شیوع بیماری کرونا» نامیده، فعالیت خود را متوقف کرده است.
بیمیتو و ازکی
دو بازیگر اصلی صنعت بیمه‌ی آنلاین در ایران، بیمیتو و ازکی در اسفند ۹۸ با یکدیگر ادغام شدند و خبر از سرمایه‌گذاری قابل توجه گروه صنعتی ماموت دادند. اینطور که گفته شده بود، در پی این ادغام شرکتی جدید تأسیس خواهد شد که نیمی از آن متعلق به بیمیتو و نیمی دیگر متعلق به ازکی است.
طبق گفته‌ی حامد ولی‌پوری، مدیرعامل بیمیتو، استراتژی این است که هر دو برند به کارشان ادامه دهند، چون «کاربر مشترک زیادی در این دو پلتفرم وجود ندارد.»
او اضافه کرد که سهم بازار بیمیتو و ازکی از صنعت بیمه‌ی آنلاین، با این ادغام به ۸۰ درصد رسیده است.
ادغام آواتک، شزان، نوآوا و زاویه در هم‌آوا
۱۴ شهریور ۱۳۹۷ اعلام شد که چهار پلتفرم آواتک (شتاب‌دهنده‌ی کارآفرینی)، شزان (شتاب‌دهنده‌ی تخصصی در حوزه‌ی فناوری‌های همگرا)، نوآوا (فعال در زمینه‌های فناوری و سرمایه‌گذاری) و زاویه (فضای کار اشتراکی) در مجموعه‌ی هم‌آوا ادغام و در کارخانه نوآوری مستقر می‌شوند.
طبق گفته‌ی ایمان جلیلی، مدیر ارتباطات شرکت هم‌آوا، این ادغام با هدف «تسریع امور و متمرکز شدن همه‌ی سرویس‌ها» صورت گرفت. طبق قرارداد، این پلتفرم‌ها به فعالیت خود به همان شکل ادامه می‌دهند؛ اما به نام هم‌آوا (شرکت مادر) قرارداد امضا می‌کنند.
تقسیم وظیفه بین این چهار مجموعه به گفته‌ی جلیلی، به این صورت است که «فضای کار اشتراکی بر عهده‌ی زاویه و برنامه‌های شتاب‌دهی به‌طور مشترک به عهده‌ی آواتک و شزان خواهد بود. نوآوا نیز به استارتاپ‌ها خدمات رشد ارائه خواهد داد. هم‌آوا نیز از این به بعد سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌های در حال رشد را به عهده خواهد داشت.»
نمونه‌های خارجی ادغام شرکت‌ها
ای‌بی و پی‌پال
زمانی‌که ای‌بی (eBay) در سال ۲۰۰۲ برای ادغام سراغ پی‌پال (PayPal) رفت، بزرگ‌ترین وب‌سایت حراجی آنلاین در دنیا بود. هدف از ادغام، تسهیل پرداخت آنلاین در بستر ای‌بی بود. این ادغام به رشد هر دو شرکت کمک کرد و در پی آن سهام هر دو به طرز چشمگیری افزایش یافت.
همکاری ای‌بی و پی‌پال توانست پی‌پال را به‌سرعت به بزرگ‌ترین سیستم پرداخت آنلاین در آمریکا و جهان تبدیل کند؛ به‌طوری‌که بیش از ۷۰ درصد خریدهای آنلاین در ای‌بی با سیستم پی‌پال انجام می‌گرفت.
با شروع سال ۲۰۱۳، میان مدیران پی‌پال و ای‌بی اختلاف بالا گرفت؛ به‌حدی که کارل ایکهان، یکی از سرمایه‌گذاران پی‌پال، کمپینی برای جدایی پی‌پال از ای‌بی به راه انداخت. او معتقد بود ارزش پی‌پال بسیار بیشتر از ای‌بی است و اداره‌ی آن به‌دست ای‌بی از رسیدن پی‌پال به ارزش واقعی در بازار سهام جلوگیری می‌کند.
البته پیش‌بینی ایکهان درست بود؛ چرا که در مدت کوتاهی پس از جدایی، این شرکت با رشد نزدیک به ۵۰ میلیارد دلاری، ارزشی بالاتر از ای‌بی در بازار کسب کرد.
دیزنی و پیکسار
میکی‌ماوس و نیمو. پینوکیو و داستان اسباب‌بازی‌ها. سیندرلا و ماشین‌ها. ادغام والت دیزنی و پیکسار به‌راستی یکی از موفق‌ترین پیوندها در تاریخ ادغام کسب‌و‌کارها است. دیزنی پیش از این تمام فیلم‌های پیکسار را منتشر کرده بود؛ اما حالا که قرارداد آن‌ها با انتشار ماشین‌ها رو به پایان بود، تصمیم به ادغام بسیار به‌موقع بود؛ چون حالا این دو شرکت می‌توانستند آزادانه و راحت با یکدیگر همکاری کنند.
انیمیشن‌هایی که این دو شرکت بعد از ادغام تولید کردند، مانند وال-ئی، آپ و بولت گواه بر موفقیت قابل توجه این تصمیم است. با این ادغام، پیکسار توانست به تولید دو فیلم در سال فکر کند و از توصیه‌های تخصصی دیزنی در زمینه‌ی تبلیغ، بازاریابی و فروش محصولات جانبی استفاده کند.
آلکاتل و لوسنت
در سال ۲۰۰۶، ارزش هر سهم شرکت مخابراتی فرانسوی آلکاتل حدود ۱۶ دلار بود که برای ادغام با شرکت آمریکایی لوسنت وارد قرارداد ۱۳ میلیارد دلاری شد. قرار بود این ادغام این دو شرکت را که هنوز به خاطر سقوط صنعت مخابرات در سال ۲۰۰۱ با مشکلات مالی دست‌وپنجه نرم می‌کردند، به رشد قابل توجهی برساند، اما اختلافات فرهنگی، بوروکراسی دست‌وپاگیر، و نبود نوآوری باعث شد شرکت آلکاتل-لوسنت سال‌ها دچار ضرر شود تا جایی که سهام آن به یک دلار برای هر سهم سقوط کرد.
سرانجام در سال ۲۰۱۵ نوکیا تصمیم گرفت در رقابت با اریکسون سوئد، آلکاتل-لوسنت را با قرارداد ۱۶٫۶ میلیارد دلاری بخرد و از این پس تحت برند Nokia Corporation به فعالیت خود ادامه دهد.
***
ادغام استارتاپ‌ها اگر با استراتژی صحیح و برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند انجام شود، می‌تواند به رشد سریع و چشمگیر کسب‌و‌کارها کمک قابل توجهی کند. اما داستان همه‌ی ادغام‌ها پایان خوشی ندارد و عوامل بسیاری، از جمله اختلاف بین مدیران و نبود هدف مشترک، می‌تواند چنان ضربه‌ای به کسبوکار وارد کند که به سقوط سهام و حتی تعطیلی آن بینجامد.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
