نمی‌توان انتظار داشت کل اقتصاد دنیا با یک الگو احیا شود. به‌عنوان‌مثال بدون شک بخش تولید الگوی بازسازی وی‌شکل را طی خواهد کرد ولی روند احیای بخش خدمات بسیار آهسته‌تر از بخش تولید است و ما انتظار داریم این بخش‌ها از الگوی احیای یوشکل پیروی کنند
همه‌گیری کرونا سه برابر بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی، به اقتصاد دنیا هزینه تحمیل کرده است و باوجود اینکه شمار کمی از کشورها از قبیل چین توانسته‌اند از رکود ناشی از این بحران برهند، ولی اغلب کشورهای صنعتی و بازارهای در حال گذار دنیا در شرایط رکودی و بسیار سختی قرار دارند. در این شرایط بازار پیش‌بینی‌ها برای اقتصاد دنیا در ماه‌ها و سال‌های پیش رو داغ است. برخی از روزهای سخت‌تر و باقی ماندن تأثیرات بحران روی اقتصاد دنیا تا سال‌های آتی خبر می‌دهند و برخی دیگر از احتمال گذر از این روزهای سخت در ماه‌های پیش رو سخن می‌گویند.
مجمع جهانی اقتصاد اخیراً مصاحبه‌ای با نریمان بهروش، اقتصاددان ارشد مرکز مطالعات آی اچ اس مارکت انجام داده است و از او در مورد شرایط کنونی اقتصاد دنیا و پیش‌بینی وضعیت آینده اقتصاد سؤال کرده است. متن کامل مصاحبه او را در اینجا می‌بینید.
تجربه همه‌گیری در طول یک قرن اخیر در دنیا وجود نداشت. تجربه‌ای مشابه تجربه ما در دوره کرونا که با تعطیلی گسترده فعالیت‌های اقتصادی و بسته شدن مدارس و توصیه به قرنطینه خانگی و درنهایت بسته شدن مرزهای بین‌المللی همراه بود. به نظر شما همه‌گیری کرونا چه تأثیری روی اقتصاد دنیا داشت؟
همه‌گیری کرونا اقتصاد جهان را وارد رکودی بسیار عمیق کرده است. رکودی که در بازه زمانی بسیار کوتاهی ایجاد شد و ما انتظار داریم به‌محض برطرف شدن معضل کرونا و عرضه واکسن به بازار جهانی این رکود برطرف شود. بر طبق مطالعاتی که انجام دادیم، مشخص‌شده است که تمامی مردم دنیا از این بحران آسیب دیدند و هیچ کشوری نیست که تحت تأثیر این شرایط قرار نداشته باشد. شرایط کنونی دنیا را می‌توان ترکیبی از ترس، بی‌ثباتی و عکس‌العمل به تعطیلی‌های گسترده فعالیت‌های اقتصادی دانست.
هم‌اکنون بسیاری از مردم دنیا سیاست تعطیلی گسترده فعالیت‌های اقتصادی را که توسط دولت‌ها اجراشده است عامل اصلی این رکود می‌دانند، ولی به نظر من این سیاست به‌تنهایی تاثیرگذار نبود. به‌عنوان‌مثال به وضعیت اقتصادی کشور سوئد توجه کنید. سوئد تنها کشور اروپایی در دنیا بود که طرح تعطیلی‌های گسترده را اجرا نکرد و از ابتدای همه‌گیری تاکنون هیچ محدودیتی وضع نکرد.
ولی بررسی شاخص‌های اقتصادی این کشور هم تأییدکننده افت شدید نرخ رشد اقتصادی و رکود در فصل دوم سال جاری است. مطالعات ما نشان داده است که بی‌ثباتی حاکم در اقتصاد دنیا و نگرانی مردم از احتمال ابتلا به ویروس باعث شده است تا مردم از مصرف دست بکشند. کاهش مصرف در دنیا به‌خصوص در کشورهای صنعتی باعث شده است تا اقتصاد آسیب زیادی ببیند و بسیاری از کسب‌وکارها تعطیل شوند.
بررسی شاخص‌های اقتصادی دنیا نشان می‌دهد رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا سه برابر بزرگ‌تر از رکود ناشی از بحران مالی سال ۲۰۰۸ است. البته ما هنوز به شرایط وخیمی که در جریان رکود بزرگ دهه ۱۹۳۰ داشتیم نرسیدیم و این خبر بسیار خوبی است. در جریان رکود دهه ۱۹۳۰ ارزش تولید ناخالص داخلی دنیا طی ۴ سال همواره سیر کاهشی داشت و نرخ بیکاری در امریکا ۲۵ درصد تنزل پیدا کرد. در جریان بحران کرونا نرخ بیکاری در امریکا ۱۳ درصد تنزل پیدا کرد که بالاترین افت بیکاری و بیشترین نرخ رکود اقتصادی دنیا بعد از دهه ۱۹۳۰ است.
در بسیاری از پیش‌بینی‌ها در مورد تداوم بحران در سال ۲۰۲۱ سخن گفته می‌شود. به نظر شما آیا ما شاهد تداوم بحران اقتصادی در سال‌های آتی خواهیم بود یا سخت‌ترین روزهای پاندمی را پشت سر گذاشته‌ایم؟
نمی‌توان جوابی قطعی به این سؤال داد. در برخی از حوزه‌ها می‌توان از پایان روزهای سخت صحبت کرد و در بخش‌هایی هم مشکلات و سختی ادامه دارد. در برخی از کشورها شمار مبتلایان سیر کاهشی دارد ولی در برخی دیگر از کشورها از قبیل هند و برزیل و امریکا ما افزایش نرخ ابتلا را شاهد هستیم.
به نظر من نمی‌توان در مورد پایان این پاندمی و اثرات اقتصادی آن صحبت کرد ولی با توجه به افزایش دانش ما در مورد ویروس و افزایش آمادگی کادر درمانی در تمامی کشورهای دنیا، می‌توان انتظار شرایط بهتری نسبت به قبل را داشت. با اطمینان می‌توانم بگویم که روزهای سختی هم در عرصه سلامتی و هم در عرصه اقتصادی در پیش رو داریم و فعالیت‌های اقتصادی هم تا زمانی که درمانی برای این ویروس شناسایی نشود، نمی‌توانند دوباره احیا شوند.
از ابتدای سال ۲۰۲۰ تاکنون، کدام مناطق یا کشورهای دنیا بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند و کدام کشورها توانسته‌اند باتحمل کمترین آسیب از این دوران گذر کنند؟
چین تنها کشوری است که این روزها در وضعیت خوبی قرار دارد. نرخ رشد اقتصادی این کشور افزایش‌یافته است و حتی خبری از رکود و بیکاری در کشور نیست. این کشور تنها در فصل اول سال جاری رشد منفی اقتصاد و رکود را تجربه کرد و ازآن‌پس افزایش نرخ رشد اقتصادی را شاهد بود.
از دیگر کشورهایی که در این دوره کرونا آسیب کمی دیدند می‌توان به کره جنوبی و تایوان اشاره کرد. دو کشوری که به دلیل انجام آزمایش‌های زیاد و رصد بیماران توانستند مانع از انتقال ویروس شوند. در مقابل کشورهایی قرار دارند که در مقابل این بحران آسیب زیادی دیدند ازجمله این کشورها می‌توان به برزیل و هند و امریکا اشاره کرد.
ازنقطه‌نظر آسیب واردشده به اقتصاد، اروپا در بدترین وضعیت قرار دارد. آمارهای ارائه‌شده توسط کمیسیون اروپا نشان می‌دهد در فصل دوم و سوم سال جاری اقتصاد این منطقه رکود شدیدی را تجربه کرده است و رکود اقتصادی اروپا از رکود امریکا یا کانادا و حتی رکود اقتصادی ژاپن، بیشتر است. کشورهای درحال‌توسعه و بازارهای در حال گذار هم به دلیل کمبود منابع مالی برای تزریق به اقتصاد آسیب زیادی متحمل شدند. بنابراین در پاسخ به سؤال شما می‌توان این‌طور بیان کرد که امریکا و برزیل و هند ازنظر شما مبتلایان در دنیا قربانی این بحران شدند ولی اقتصاد کشورهای درحال‌توسعه و بازارهای در حال گذار و کشورهای عضو اتحادیه اروپا آسیب بیشتری متحمل شده‌اند.
ما در فصل پاییز قرار داریم و پیش‌تر در مورد احتمال اوج‌گیری دوباره ویروس در این فصل صحبت کرده بودند. به نظر شما باید منتظر چه تحولاتی در اقتصاد دنیا در این فصل باشیم؟
بدون شک اقتصاد دنیا از رکود عمیقی که در آن قرار دارد، خارج خواهد شد که در اصطلاحات اقتصادی از این وضعیت به‌عنوان رشد تکنیکی اقتصادی نام می‌برند. در فصل سوم سال جاری نرخ رشد اقتصادی در امریکا افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد ولی در فصل آخر سال باز هم افت نرخ رشد اقتصادی را در این کشور تجربه می‌کنیم. درواقع فرازوفرودی در رشد اقتصادی دنیا را شاهد خواهیم بود و ازآنجاکه هم‌اکنون در مرحله کاهشی نرخ رشد اقتصادی دنیا هستیم،
در ماه‌های آتی رشد را شاهد خواهیم بود. به‌عنوان‌مثال در فصل دوم سال جاری ارزش تولید ناخالص داخلی امریکا با نرخ ۳۲ درصد منقبض شد، ما انتظار داریم در فصل سوم رشد ۳۰ درصدی ارزش تولید ناخالص داخلی نسبت به فصل قبل را شاهد باشیم و در فصل چهارم هم دوباره کاهش ۲.۵ درصدی نرخ رشد را تجربه کنیم. روندی مشابه روند تحولات اقتصادی در امریکا، کم‌وبیش در تمامی کشورها اجرا خواهد شد و به‌تدریج از سال ۲۰۲۱ و بعد از شروع تزریق واکسن به مردم دنیا این فرازوفرود کمتر می‌شود تا اینکه به ثبات برسیم.
آیا می‌توان در موردبازسازی اقتصاد دنیا در سال ۲۰۲۱ خوش‌بین بود؟ به نظر شما روند بازسازی اقتصاد دنیا الگوی وی شکل دارد یا الگوی یو شکل؟
به نظر من روند احیای اقتصاد دنیا از فصل سوم سال جاری کم‌وبیش شروع‌شده است. کشورهایی که بیشترین میزان تزریق به اقتصاد را انجام داده‌اند و بیشترین حمایت را از کسب‌وکارها داشتند، بالاترین سرعت احیای اقتصادی را خواهند داشت. به نظر من رشد فزاینده اقتصاد و بازسازی کامل اقتصادی کاملاً بستگی به عرضه واکسن دارد. هرچه زودتر واکسن به بازار عرضه شود، می‌توان منتظر بازسازی سریع‌تر اقتصاد دنیا بود.
ولی به نظر من در نیمه دوم سال ۲۰۲۱ قطعاً اقتصاد دنیا رشد را شاهد خواهد بود و از اثرات منفی بحران رهایی خواهد یافت. باید در نظر داشت از مرحله تولید واکسن تا عرضه انبوه هم فاصله‌ای وجود دارد و منظور از تأثیرگذاری واکسن روی اقتصاد دنیا، زمانی است که عرضه آن به‌صورت انبوه انجام‌شده باشد.
در مورد الگوی بازسازی اقتصاد دنیا هم مسائل زیادی مطرح است. نمی‌توان انتظار داشت کل اقتصاد دنیا با یک الگو احیا شود. به‌عنوان‌مثال بدون شک بخش تولید الگوی بازسازی وی شکل را طی خواهد کرد ولی روند احیای بخش خدمات بسیار آهسته‌تر از بخش تولید است و ما انتظار داریم این بخش‌ها از الگوی احیای یو شکل پیروی کنند. ازجمله بخش‌هایی که این الگو را طی می‌کنند می‌توان به حمل‌ونقل هوایی، صنعت سفر و تفریح و سرگرمی اشاره کرد.
در ابتدای همه‌گیری در مورد الگوی دبلیو شکل احیای اقتصادی صحبت شده بود ولی به نظر من تحقق این الگو بسیار غیرمحتمل است. تنها در صورتی الگوی دبلیو شکل اتفاق می‌افتد که ما شاهد موج دیگری از بیماری در سال ۲۰۲۱ و بعد از بازگشت فعالیت‌های اقتصادی به وضعیت عادی، باشیم. احتمالی بسیار کوچک که باعث می‌شود این الگوی رشد را کاملاً دور از ذهن بدانیم.
کدام‌یک از بخش‌های اقتصاد بیشترین آسیب را متحمل شده‌اند؟ آیا می‌توان از بخش‌هایی از اقتصاد نام برد که یا آسیب کمتری دیدند یا اصلاً آسیبی متحمل نشدند؟
بدون شک بیشترین آسیب به بخش‌هایی از اقتصاد وارد شد که نیاز به گردهم آمدن شمار زیادی از مردم دنیا داشت. به‌عنوان‌مثال خطوط هوایی، صنعت توریسم، صنعت موسیقی و صنعت سرگرمی ازجمله این صنایع هستند. آمارها نشان می‌دهد هم‌اکنون ترافیک هوایی در دنیا ۲۵ درصد ترافیک هوایی در مدت مشابه سال قبل است و انتظار نمی‌رود تا دو سال آینده ما شاهد بازگشت ترافیک هوایی در دنیا به سطح قبل از پاندمی باشیم.
هتل‌ها هم در این بحران آسیب زیادی دیدند. کشتی‌های تفریحی، کنفرانس‌ها، کنسرت‌ها و هر صنعتی که نیاز به سفر و حضور شمار زیادی از مردم در کنار هم داشت در جریان این بحران آسیب دید.
در مورد صنایعی که کمترین تأثیر را متحمل شدند یا حتی در جریان پاندمی رشد کردند می‌توان به صنعت های‌تک اشاره کرد. در این روزها خریدهای آنلاین در دنیا رونق زیادی دارد و شرکت‌هایی که در این بخش فعالیت می‌کنند سود زیادی به دست آورده‌اند. یکی از صنایعی که در دوران پاندمی کرونا رونق زیادی پیداکرده است، صنعت ساخت‌وساز است. این صنعت در امریکا و کشورهای صنعتی رونق پیداکرده است زیرا در این زمان بسیاری از مردم اقدام به خرید خانه در حاشیه شهرها یا ساخت خانه در آن مناطق کردند. این تغییر محل زندگی در روزهایی که دورکاری رواج زیادی دارد و به یک‌روند تأییدشده کاری تبدیل‌شده است، گزینه مطلوبی است و فعالان این صنعت هم موفقیت زیادی در این زمینه تجربه کردند.
به نظر شما فضای کسب‌وکار و شرایط اقتصادی دنیا در سال‌های پسا کرونا چه شکلی خواهد داشت؟
به نظر من بعد از کرونا زندگی و کار تغییر می‌کند. تغییرات بزرگی در نحوه کسب‌وکار ایجاد می‌شود که البته این تغییرات یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد ولی به‌تدریج از سال ۲۰۲۱ ما شاهد شروع روند تغییر خواهیم بود. ازجمله این تغییرات می‌توان به حرکت به سمت اقتصاد سبز اشاره کرد. بسیاری از شرکت‌ها سرمایه‌گذاری برای خرید تکنولوژی‌های سبز را شروع کرده‌اند که این تغییری بسیار مثبت است. جایگزینی سرمایه با نیروی کار و تکنولوژی با نیروی کار هم بخش دیگری از این تغییرات است که می‌تواند در ماه‌های اولیه باعث افزایش بیکاری در میان کارگران شود.
کاهش تمرکز جمعیت در مراکز شهری و مهاجرت به مناطق خوش آب و هواتر حاشیه‌ای بیشتر می‌شود زیرا مردم برای کار کردن نیازی به طی کردن مسافت‌های زیاد ندارند و می‌توانند از خانه کار کنند. در مورد صنعت توریسم باید اطمینان داشت که این صنعت احیا می‌شود ولی در فاصله زمانی ۲ تا ۳ سال آینده و درنهایت تغییرات زیادی در صنعت بهداشت و درمان دنیا ایجاد خواهد شد.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
