در کیلومتر یک و نیم جاده مخصوص تهران- کرج، درست دیوار به دیوار متروی بیمه ، کارخانهای قدیمی وجود دارد که روی تابلوی کوچک بالای در آن با چراغهای نئون قرمز و سبزرنگ نوشته شده است: «کارخانه نوآوری».
اما پشت این نماد روی دیوار بزرگ ساختمان ورودی، تابلوی رنگ و رورفتهای به چشم میآید که معرف تاریخچه قدیمی این ساختمان است؛ «گروه صنعتی آما»، مجموعهای که بزرگترین سازنده الکترود در ایران بود ولی حالا به دنیای جدیدی تبدیل شده است
اینجا همهچیز شبیه یک کارخانه است با این تفاوت که نه خبری از کارگران روپوشدار هست و نه خبری از دودی که از دودکشهای بزرگ کارخانه به هوا برود و نه اصلا از دستگاههای صنعتی بزرگ؛ اینجا کارگرانش افرادی با دستهای زمخت و خشن نیستند و دائم صدای پتکهایی که روی آهن و فلز ضربه میزنند شنیده نمیشود؛ بلکه جای همه اینها را شور و هیجان جوانی و جنب و جوش و خطشکن بودن گرفته است و سوخت اصلی این کارخانه را هم فسفری تشکیل میدهد که در مغز افراد فعال در آن میسوزد و اصلا دودی ندارد که به هوا برود. اینجا دختران و پسران دهه 60، 70 و 80 که هیجان در صورت و حرکات آنها موج میزند دور هم جمع شدهاند ؛ جوانانی که همچون ارشمیدسهایی هستند که هر لحظه ممکن است فریاد بزنند یافتم، یافتم.
ینجا دختران و پسران دهه 60، 70 و 80 که هیجان در صورت و حرکات آنها موج میزند دور هم جمع شدهاند ؛ جوانانی که هر لحظه ممکن است فریاد بزنند یافتم، یافتم
آنها هرکدام به دنبال راهحلهای جدیدی برای زندگی نوین و راحتتر هستند؛ صاحبان ایدهای که کوشش میکنند تا استارتآپها و طرحهای خود را اجرایی کنند و به نتیجه برسانند. اینجا «کارخانه نوآوری» است؛ کارخانهای که زیر سقف سولههای یک مجموعه صنعتی قدیمی، چند قدم آنسوتر از تهران شکل گرفته است و تاکنون تنها فاز اول آن راهاندازی شده است ولی از همین حالا و با نگاه به شادیای که در چهره جوانان شاغل در آن دیده میشود، میتوان متوجه آینده روشنش بود.
کارخانه نوآوری چیست؟
در کیلومتر یک و نیم جاده مخصوص تهران- کرج، درست دیوار به دیوار متروی بیمه و روبهروی دیوار بزرگ فرودگاه مهرآباد، کارخانهای قدیمی وجود دارد که روی تابلوی کوچک بالای در آن با چراغهای نئون قرمز و سبزرنگ نوشته شده است: «کارخانه نوآوری». اما پشت این نماد روی دیوار بزرگ ساختمان ورودی، تابلوی رنگ و رورفتهای به چشم میآید که معرف تاریخچه قدیمی این ساختمان است؛ «گروه صنعتی آما»، مجموعهای که بزرگترین سازنده الکترود در ایران و خاورمیانه محسوب میشود و حدود 50 سال پیش در این نقطه شکل گرفت که آن زمان خارج از پایتخت بود و سالیان سال در این منطقه و در سولههای آجربهمنی آن کارگرانش فعالیتهای گسترده صنعتی و تولیدی انجام دادند ولی در نهایت باتوجه به توسعه شهر و آلودگیهای صنعتی و محیط زیستی مدیران مجموعه مجبور شدند که این کارخانه و سولههای قدیمی آن را رها و مجموعه صنعتی جدید و بزرگتری را چندین کیلومتر آنسوتر راهاندازی کنند و اینگونه شد که کارخانه قدیمی 18 هزار متر مربعی آما برای چند سال خالی رها شد و بهجز مراسمها و برنامههای خاص به صورت کلی متروک ماند.
اما در سوی دیگر ماجرا همین خالی بودن کارخانه و سولهها بهانهای شد برای گروه دیگری که به دنبال فضایی خاص و ویژه میگشتند برای اجرای ایده مهمشان یعنی کارخانه نوآوری؛ کارخانهای که اگرچه جنس فعالیت آن صنعتی نیست ولی ساختار آن حالا در یک کارخانه زیبای قدیمی با فضاهای بسیار متفاوت در حال شکل گرفتن است و فاز اولش چند ماهی هست که پا گرفته و حالا حدود 150 جوان خلاق در آن کار میکنند و روزانه دو برابر این عدد جوانانی هستند که در آن رفت و آمد دارند.
ایمان جلیلی مدیر ارتباطات مجموعه با اشاره به اینکه یکی از مهمترین چالشهای جوانانی که در حوزه استارتآپها فعال هستند، نداشتن فضای کار مناسباست و کارخانه نوآوری در واقع به این نیاز مهم پاسخ داده، میگوید: «کارخانه الکترودسازی آما به عنوان یکی از مجموعههای صنعتی پیشرو در کشورمان در سال 1348 در محلی که حالا کارخانه نوآوری خوانده میشود، راهاندازی شد و تا چند سال پیش هم به فعالیتهایش در همین محل و داخل سولههای صنعتی مجموعه ادامه میداد تا اینکه بر اساس ضوابط شهری، مدیران آن تصمیم گرفتند که کارخانه را به خارج از محدوده شهری انتقال دهند.
سوخت اصلی این کارخانه را هم فسفری تشکیل میدهد که در مغز افراد فعال در آن میسوزد و اصلا دودی ندارد که به هوا برود
با این نقل و انتقال عملا فضاهای صنعتی مجموعه خالی و رها و حتی بخشی از ساختمانها متروکه شد تا اینکه شرکت سرآوا که از سال 91 در اکوسیستم کارآفرینی کشور شروع به سرمایهگذاری کرده بود با درک مسئله بزرگ دوری استارتاپها و عدم دسترسی آنها به امکانات یکسان، تصمیم به راهاندازی کارخانه نوآوری برای استفاده همه فعالان زیست بوم کارافرینی گرفت. و اینگونه بود که این کارخانه قدیمی برای مدت مشخصی اجاره شد و بازسازی و افتتاح اولین فاز مجموعه در ساختمان اداری کارخانه آما کلید خورد. این مجموعه کلا در دو یا سه فاز قرار است تا پایان سال آینده به بهرهبرداری کامل برسد و برای این کار بازسازی و تجهیز 10 سوله کارخانه و تبدیل شدن آنها به فضاهایی برای استقرار شرکتهای استارتآپی و زیر ساختهای مناسب برای فعالیت آنها شروع شده است.» به گفته او در حال حاضر در کارخانه نوآوری 5 شرکت فعال در زیست بوم کارآفرینی ایران که تعدادی از آنها شتابدهنده هستند و پیش از این دفاتر آنها در نقاط مختلف شهر تهران وجود داشت، گردهم آمدهاند.
او همچنین در پاسخ به اینکه چگونه افراد میتوانند به این مجموعه مراجعه کنند و فضایی را در اختیار داشته باشند میگوید: «تنها مسئله این است که افراد ایدهای نوآورانه و استارتآپی داشته باشند و در مرحله بعدی بخواهند آن را اجرا کنند، در این شرایط با دریافت اجارهبها فضایی در اختیار آنها قرار میگیرد. استارتاپها و صاحبان کسبوکارهای نوپا به روشهای مختلفی میتوانند از امکانات کارخانه نوآوری استفاده کنند. به غیر از فضاهای اشتراکی از جمله آمفی تئاتر، کارگاههای آموزشی و فضاهای تفریحی و خدماتی، که در اختیار همه قرار دارد فضای کار اشتراکی «زاویه» با امکان اجاره صندلی به صورت ماهیانه در نظر گرفته شده است. مبلغ اجاره صندلی در زاویه متناسب با تعداد نفرات تیم متغیر است. کار آماده سازی زاویه در حال اتمام است و این بخش از کارخانه نوآوری به عنوان بزرگترین فضای کار اشتراکی ایران به زودی فعالیتش را آغاز خواهد کرد.
به غیر از این گروههای نوآور پس از پایان بازسازی کارخانه، میتوانند دفتر مستقل با متراژهای متنوع اجاره کنند. ضمن اینکه این امکان برای سرمایهگذارها، شتابدهندهها و سایر فعالان حوزه کارآفرینی نیز فراهم است. راه دیگر استقرار در کارخانه، قرار گرفتن تیمهای استارتاپی در دل یکی از مجموعههای شتابدهی که اینجا دفتر دارند است. البته کارخانه نوآوری هیچ دخالتی در روند سرمایهپذیری ندارد و هر کدام از سرمایهگذاران مستقر در کارخانه متناسب با استراتژی ملاحظات سازمانی خودشان اقدام به مذاکره با تیمها میکنند. .»
فاز اول کار
بعد از اینکه از در اصلی کارخانه وارد حیاط کوچک مجموعه میشوید ساختمانی قدیمی وجود دارد که پیش از این در اصل ساختمان اصلی و خدماتدهی به کارکنان کارخانه محسوب میشد و حالا به عنوان فاز اول کارخانه نوآوری آمادهسازی شده و به بهرهبرداری رسیده است. ساختمانی دوطبقه با دیوارهایی خاکستری که کف آن نیز با موزائیکهای قدیمی نارنجی فرش شده است. شما بعد از اینکه چند پله را بالا میروید وارد سالن ورودی و به نوعی لابی این مجموعه میشوید که روی برد آن نقشه بازسازی فضاهای کارخانه در فازهای مختلف از سوی شرکت سازههای پارچهای دیبا (شرکتی که طراحی و اجرای پروژه پل طبیعت را هم در کارنامه دارد) که مسئول بازسازی و آمادهسازی این مجموعه است، طراحی و چسبانده شده است.
در طبقه ابتدایی این مجموعه و یا به قولی همکف آن دو اتاق نسبتا بزرگ تودرتو در اختیار شتابدهنده آواگیمز است که روی ساخت بازی کار میکند. وقتی وارد سالنهای این مجموعه میشوید سکوتی مطلق حکمفرما است تا جایی که فضا شما را هم به آهسته صحبت کردن فرا میخواند؛ در این اتاقها حدود 20 نفر دختر و پسر جوان همه پشت میزهای خود نشستهاند و سرشان به لپتاپهایشان گرم است و حتی حرکت شما در بین میزها هم نمیتواند تمرکز آنها را به هم بریزد. در کنار هر چند میز تختههای وایتبردی نصب شده است که روی آنها به انگلیسی متنهایی نوشته شده که به نظر میرسد استراتژیهای کاری و نوشتن بازیهای جدید باشد ولی با چشم هرچقدر هم آنها را بالا و پایین کنید، بعید به نظر میرسد که چیز خاصی متوجه شوید.
در کنار اتاقهای تودرتوی آواگیمز و در انتهای راهرو طبقه اول مجموعه، سالنی حدود 400 متری وجود دارد که با ورود به آن اولین نشانههای فضای یک کارخانه را میبینید. سالن نسبتا بزرگی که حالا «زاویه» خوانده میشود ولی چند سال پیش یکی از بخشهای فنی کارخانه آما یعنی آزمایشگاه آن را تشکیل میداده است و در واقع آزمایشها و سنجشهای کنترل کیفی تولیدات این مجموعه در آن صورت میگرفته است، ولی حالا با حفظ ظاهر کلی که شبیه به یک سوله قدیمی صنعتی است و تنها با برداشتن دستگاهها و آمادهسازیهای سالن و تجهیزات و زیرساخت به مکانی برای حضور جوانانی خوشفکر و ایده تبدیل شده است.
سالنی که قرار است به عنوان یک سالن «فضای اشتراکی» مورد استفاده قرار بگیرد و به افرادی که ایدههایی پیشرو دارند برای مدتی چند متر از فضای آن اجاره داده شود. در این سالن میز و زیرساختهای لازم همچون اینترنت و خط تلفن تا بتوانند ایده خود را اجرایی کنند و به نقطهای برسانند که نیاز به گرفتن دفتر بزرگ و توسعه کار باشد و در آن شرایط جای خود را در مجموعه «زاویه» به افراد خلاق دیگر بدهند. بعد از بازدید از طبقه اول و به خصوص سالن زاویه حالا باید پلهها را بالا بروید تا به قلب پویای فاز اول کارخانه نوآوری برسید.
جایی که دو شرکت آواتک و هم آوا دفتر مدیریت کارخانه نوآوری، کافه و غذاخوری مجموعه و سالنهای جلسات در آن جای گرفته است. بزرگترین فضای طبقه دوم کارخانه نوآوری هماکنون در اختیار شرکت شتابدهنده آواتک است؛ شرکتی که روی استارتآپها سرمایهگذاری و از آنها حمایت میکند و به نوعی در فعالیت آنها شریک میشود تا بتوانند ایدههایشان را اجرایی کنند. وقتی از سالن کنار آشپزخانه و اتاقهای جلسات عبور میکنید به سالن بزرگی میرسید که نور ورودی پنجرهها سراسر آن را روشن کرده است و مشرف به سولههای آجری قدیمی کارخانه است که حسی نوستالژیک به وجود آورده.
در این سالن بیش از 10 ردیف میزهای سفید (در هر ردیف 3 میز) در کنار هم چیده شدهاند؛ فضاهایی که پشت هرکدام از آنها چند دختر و پسر جوان نشستهاند و مشغول کار هستند؛ افرادی که هریک یا هر چند نفر آنها یک شرکت استارتآپی راهاندازی کردهاند. در واقع شرکت شتابدهنده آواتک این سالن را از کارخانه نوآوری اجاره کرده است و میزهای متعدد آن را بسته به فضای مورد نیاز هر استارتآپ که به این شرکت رجوع کرده است در اختیار آن قرار داده است؛ اتفاقی که باعث شده شما با ورود به سالن این شرکت نه با یک استارتآپ که با چندین و چند استارتآپ طرف باشید که همزمان در کنار هم روی ایدههایشان کار میکنند و میکوشند تا با اجرایی کردن آن، طرحی نو دراندازند. همچنین در این طبقه شرکت هم آوا هم در چند اتاق مستقر شده است که کارش ارائه انواع مشاوره حقوقی، مالی، نیروی انسانی، کسب و کار و… به شرکتهای استارتآپی است؛ در اصل مسئولان این شرکت باتوجه به اینکه کارخانه نوآوری میتواند خانه استارتآپهای مختلف باشد از همین حالا پیشدستی کردهاند و تلاش دارند تا در این مجموعه جایی برای خود باز کنند و خدمات مورد نیاز شرکتهای استارتآپی را به آنها ارائه دهند.
اما در این طبقه فضای مهم دیگری هم وجود دارد که پرجنب و جوشترین بخش آن است؛ کافه و رستوران نوآوری. کافه و رستورانی که فضایی برای بحث و گفتوگو و استراحت جوانانی است که هرکدام روی یک موضوع کار میکنند و اینجا مانند یک چهارراه به هم میرسند و اتفاقا میتوانند از تجربههای هم استفاده کنند و به قول خودشان «همافزایی» داشته باشند و البته مانند یک خانواده بزرگ به هم نزدیک شوند. فضایی که شاید اگر صداهای آن را میشد ضبط کرد، چند سال دیگر به خوبی متوجه میشدیم که چقدر ایدههای طلایی از آن بیرون آمده و رنگ و بوی اجرایی به خود گرفته است.
فاز اول کارخانه نوآوری چند ماهی است با حضور شرکتهای استارتآپی کار خود را شروع کرده است
بازدید از کارخانه آینده
در کنار فاز اول کارخانه نوآوری که چند ماهی است با حضور شرکتهای استارتآپی کار خود را شروع کرده است و فضای سالن زاویه که مراحل پایانی کار آمادهسازی را طی میکند و به زودی با حضور فعالان جوان حوزه استارتآپی جان خواهد گرفت، بهشت مجموعه کارخانه نوآوری را باید بدون شک 10 سوله قدیمی دانست که پشت فضای کنونی وجود دارد و بخشهای اصلی کارخانه صنعتی ساخت الکترود آما را در گذشته تشکیل میداد. سولههایی با آجرهای بهمنی که همه ما را یاد خانه مادربزرگهایمان میاندازد و حالا در انتظار بازسازی برای تبدیل شدن به فضاهای اصلی کارخانه نوآوری است.
در این بین یکی از مهمترین ایدههایی که مدیران کارخانه نوآوری دارند، حفظ کلی این فضاها و سولههای صنعتی است که هویت این مجموعه را میسازند. نکتهای که با گشتی در این سولهها به خوبی متوجه آن میشوید. ایدهای که پیش از این در برخی از کشورهای جهان هم به خوبی و با موفقیت اجرایی شده است، همانند کارخانه قدیمی نساجی که در شهر لندن حالا به موزه تیت یا همان هنرهای معاصر این شهر تبدیل شده است یا کارخانه تولید برقی که در لیسبون پرتغال این روزها جای خود را به گالری بزرگی داده است و یا ایستگاه قدیمی قطاری در شهر پاریس که همچون کارخانه نوآوری ما به یک مجموعه بزرگ برای حضور شرکتهای استارتآپی و فناورانه تبدیل شده و حالا به نام «ایستگاه اف» خوانده میشود.
برای قدم زدن در فضای سولههای قدیمی کافی است از کنار ساختمان اولیه مجموعه چند قدم فاصله بگیرید و از فضایی دالانشکل عبور کنید تا چشمانداز سولههای قدیمی شما را به وجد بیاورد. تا چشم کار میکند سالنهای آجری میبینید که پشت سر هم منظم ردیف شدهاند و آنقدر خوب کنار هم چیده شدهاند که شمارششان را برایتان سخت میکند. سالنهایی که هرکدام حدود هزار متر مربع وسعت دارند و قرار است به فضاهای مختلف کارخانه نوآوری تبدیل شوند. سالنهایی که اگرچه از دستگاهها و ماشینآلات صنعتی خالی شدهاند ولی همچنان حال و هوای صنعتی خود را حفظ کردهاند و چرک و سیاهی دود و روغن را روی سینههای دیوارها و کف خود نگه داشتهاند. سولههایی که قرار است با حفظ هویتشان برای تغییر کاربری آمادهسازی شوند.
میترا معصومی، که از طرف شرکت دیبا به عنوان مدیر پروژه بازسازی کارخانه نوآوری فعالیت میکند، درباره کار و ایدههایی که قرار است عملیاتی بشوند و مشکلات میگوید: «کارخانه آما در گذشته به نوعی سمبل کارآفرینی و نوآوری بوده و عملا تلاش ما در بازسازی اینجا این است که خصلت و ویژگی قدیمی بودن و این را که با یک کارخانه قدیمی روبهرو هستیم بتوانیم نگه داریم؛ البته این کار سختی است زیرا عملا عملکرد مجموعه تغییر میکند. شما در نظر بگیرید قرار است به جای ماشینآلات و دستگاهها، جوانان و صاحبان ایده در فضاها مستقر شوند و کاربری مجموعه از صنعتی به دفتر کار تبدیل شود. بنابراین بحث تاسیسات و تامین امنیت محیطی برای افراد اهمیت پیدا میکند؛ آن هم در شرایطی که قرار است در نهایت 3 هزار نفر اینجا مستقر شوند.»
او در ادامه با اشاره به اینکه قرار است بررسیهای دقیقی روی سلامت سازهها صوت گیرد، میگوید: «باید استاندارد سازه را اندازهگیری کنیم و باتوجه به اینکه بحث زلزله در تهران مطرح است و عملا هم قرار است جمعیت نخبه و کارآفرین کشور در این مجموعه مستقر شوند، این موضوع از اهمیت ویژهای برخوردار میشود و بار هزینه زیادی روی تقویت این سولهها شکل میگیرد. علاوه بر اینها بحث اصلاح زیرساختها، تاسیسات و ایجاد فضاهای جمعی همچون باشگاه و سالنهای گردهمایی را در این مجموعه داریم.»
به گفته او بعد از ایجاد فضاها و تغییرکاربریها نوبت به لایه گرافیک محیطی میرسد که در اینجا از اهمیت ویژهای برخوردار است. «ما به لایه گرافیک محیطی هم خیلی توجه میکنیم؛ گرافیک محیطی که هم رنگ میآورد و هم محتوا و فضاها را به مکانهایی جذاب تبدیل میکند، به جز اینکه ما با یک کارخانه نوآوری طرف هستیم با نسل جوانی روبهروییم که اینجا کار میکنند و از همین جهت در طراحیها به به لایه گرافیک محیطی و رنگ و تاثیرات آنها خیلی توجه کردهایم.»
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان