یکی از مشکلات بزرگ عرضه محصول پسته ایران در بازارهای جهانی تجارت سنتی این محصول است. باید گفت که صادرات و واردات پسته با اینکه تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته اما در طول دهه‌ها همچنان از نظر شاکله کلی دست‌نخورده باقی مانده است.
ایران همواره محصولات سنتی‌ای داشته است که به خارج از کشور صادر می‌کرده و برای قرن‌ها این تولیدات را در بازارهای بین‌المللی به نام ایران می‌شناخته‌اند. زعفران، قالی و پسته سه محصول از این دست هستند. اما محصول پسته ایران که هنوز نیز ایران یکی از دو تولیدکننده عمده آن در جهان به شمار می‌رود، به‌تدریج با افول در سهم بازار مواجه شده و از سال 2011، رتبه اول تولید جهانی را به امریکا واگذار کرده است. در سال جاری زراعی، ایران به‌طور کلی 225 هزار تن پسته خشک در پوست تولید کرده است که سهم آن در بازارهای جهانی 38 درصد کل بازار است. سهم امریکا در این بازار 47 درصد است.
تنها ۱۰ درصد از محصول پسته ایران مصرف داخلی دارد و ۹۰ درصد دیگر صادراتی است. مصرف سالیانه پسته برای هر خانواده ایرانی حدود ۲ کیلوگرم است. تولید و صادرات پسته ایرانی، سالانه در حدود 1.4 تا 1.7 میلیارد دلار برای کشور درآمدزایی داشته است. در استان کرمان شهرهای سیرجان، انار، رفسنجان و شهربابک مراکز اصلی تولید پسته در ایران به شمار می‌آیند و ۸۰ درصد پسته تولیدشده در ایران، از این مناطق به‌دست می‌آید. با اینکه پسته ایران و امریکا از یک نژاد هستند اما پسته ایرانی طعم بهتری دارد و بسیاری از توزیع‌کنندگان عمده اروپایی هم آن را تایید می‌کنند.
تنها ۱۰ درصد از محصول پسته ایران مصرف داخلی دارد و ۹۰ درصد دیگر صادراتی است
تجارت سنتی
یکی از مشکلات بزرگ عرضه محصول پسته ایران در بازارهای جهانی تجارت سنتی این محصول است. باید گفت که صادرات و واردات پسته با اینکه تغییرات زیادی را پشت سر گذاشته اما در طول دهه‌ها همچنان از نظر شاکله کلی دست‌نخورده باقی مانده است. ایران در سازمان تجارت جهانی عضویت ندارد و صادرات پسته به کشورهای مختلف جهان به‌صورت فله‌ای صورت می‌گیرد و کشورهای دیگر با نام و برند خود محصولات را با ارزش افزوده به دیگر نقاط جهان صادر می‌کنند. عضو نبودن ایران در سازمان تجارت جهانی و همچنین افزایش تولید پسته در امریکا از عمده دلایل افت رتبه ایران در صادرات پسته به نقاط مختلف جهان بوده است.
ایران در سازمان تجارت جهانی عضویت ندارد و صادرات پسته به کشورهای مختلف جهان به‌صورت فله‌ای صورت می‌گیرد و کشورهای دیگر با نام و برند خود محصولات را با ارزش افزوده به دیگر نقاط جهان صادر می‌کنند
مشکل برندسازی در کنار نبود استانداردهای لازم در صنعت پسته، مسئله را دشوارتر کرده است. صادرات پسته ایران به‌صورت فله‌ای انجام می‌شود و استانداردهایی که نشان دهد محصولات هریک از تجار چه ویژگی‌هایی دارند وجود ندارد. بنابراین تجار ایرانی در بازارهای بین‌المللی برای ارائه و معرفی محصولاتشان باید زمان بسیار بیشتری صرف کنند و معمولا در این کار از دیگر کشورهایی که با تعریف استاندارد می‌توانند پسته خود را سریع‌تر معرفی و بازاریابی کنند، عقب می‌مانند.
تفاوت پسته ایران با کالیفرنیا
عمده تولید پسته امریکا در کالیفرنیا انجام می‌شود و می‌توان گفت که تولید و تجارت پسته در امریکا یک کار تقریبا انحصاری است چون عمده آن در دست یک شرکت است. فعالیت‌های انحصارگرایانه این شرکت موجب نگرانی بازارها و تجار اروپایی نیز شده است. اما در حوزه پسته، ایران دارای 150 هزار باغدار است که بسیاری از آنها خود به بازارهای جهانی دسترسی دارند. بنابراین بازار پسته ایران خیلی رقابتی‌تر از بازار پسته کالیفرنیا است. پسته ایران از نظر قابلیت برشتگی در دماهای بالا، طعم باب میل مصرف‌کنندگان اروپایی و شرقی و نیز از نظر میزان مغز در برابر پوست، بر پسته‌ای که در کالیفرنیا به عمل می‌آید برتری دارد.
ایران دارای 150 هزار باغدار است که بسیاری از آنها خود به بازارهای جهانی دسترسی دارند. بنابراین بازار پسته ایران خیلی رقابتی‌تر از بازار پسته کالیفرنیا است
با این حال، از نظر بازاریابی، دسترسی به تسهیلات دسترسی به بازار و حمل‌ونقل امکانات تولیدکنندگان و تجار امریکا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یی بیش از ایران است. امریکا پسته را به‌صورت مکانیزه تولید می‌کند و همین امر موجب شده که محصول این کشور در هر هکتار ۳ تن و سه برابر محصول تولیدی ایران در هر هکتار باشد. یکی دیگر از مشکلات صادرکنندگان استفاده بی‌رویه سم در باغ‌های پسته است که سهم اندک پسته ایران در بازارهای اروپایی را با خطر مواجه می‌کند. اتحادیه اروپا در این مورد قوانین سختگیرانه‌ای دارد و اگر این بازار از دست برود پسته امریکا در زمان کوتاهی بازار ایران در اروپا را تصاحب می‌کند.
خشکسالی وخیم در پیش
خشکسالی تابستان امسال حادترین خشکسالی دهه‌های اخیر ایران پیش‌بینی شده است و کم‌آبی محصول پسته را نیز مثل همه محصولات کشاورزی دیگر تحت تاثیر قرار خواهد داد. کارشناسان و فعالان بازار پسته و کشاورزان عمده اتفاق نظر دارند که خشکسالی جاری باعث کاهش تولید پسته در سال زراعی کنونی خواهد شد.
استاندار کرمان، علیرضا رزم حسینی، در اواخر اردیبهشت‌ماه امسال در جلسه شورای اداری این استان ماجرا را خیلی شفاف شرح داد و کاهش عظیم تولید پسته را پیش‌بینی کرد: «به دلیل گرمای بی‌سابقه در شمال استان با خسارات جدی به محصولات پسته مواجه شدیم. در گذشته بیشترین حجم صادرات غیرنفتی استان مربوط به صادرات پسته بوده است اما اکنون به دلیل این بلای طبیعی انتظار کاهش 80 درصدی در تولید این محصول استراتژیک برای استان کرمان را داریم، بنابراین تقاضای تشکیل ستاد بحران را در سطح ملی داده‌ایم تا آثار مربوط به این موضوع به حداقل ضرر برسد.»
رزم‌حسینی با اعلام این خبر که 160 هزار هکتار از اراضی استان کرمان بی‌سند هستند اما در هفته جاری مشکل 40 ساله این اراضی را به خوبی حل کردیم تصریح کرد: «با توجه به بحران آب، باید اقداماتی در راستای تغییر الگوی کشت در استان کرمان صورت گیرد و به سمت کاشت گیاهان کم‌آب‌خواه و در عین حال پربازده سوق پیدا کنیم.» او گفت اگر 20 درصد آب سهم کشاورزی کاهش یابد می‌توان گفت به شکل داوطلبانه و قانونمند بخشی از مشکلات آب شرب استان حل می‌شود. یکی از طرح‌هایی که برای حل معضل کم‌آبی مخصوصا در منطقه کرمان ارائه شده، استفاده از کنتورهای هوشمند بوده که هنوز عملی نشده است. اگر این کنتورها شروع به کار کنند، به هر باغدار چند تانکر بیشتر آب نمی‌رسد و با این آب عملا نمی‌توانند کشاورزی را ادامه دهند.
مشکلات مربوط به آبیاری
یکی از مشکلات بزرگ باغداران پسته، خصوصا در استان کرمان که بیشترین محصول پسته را دارد، کمبود آب است. میزان ذخیره آب منطقه در سال‌های اخیر افت فراوان کرده و لایه‌های خالی زیرزمینی روی هم انباشته شده‌اند و دیگر زمین نمی‌تواند حتی در صورت بارندگی مناسب، آبی در خود ذخیره کند. بنابراین کشاورزان هر سال با سهم آبی که به‌تدریج کاهش می‌یابد باید دست و پنجه نرم کنند.
یکی از مشکلات بزرگ باغداران پسته، خصوصا در استان کرمان که بیشترین محصول پسته را دارد، کمبود آب است.
با اینکه درخت پسته از جمله مقاوم‌ترین درختان است و کافی است هر 30 تا 35 روز یک‌بار به آن آب داد، باز هم کمبود آب در منطقه خشک کرمان و اطراف آن، پسته‌کاری را با مشکل روبه‌رو ساخته است. یکی از روش‌های مقابله با این کمبود، استفاده از آبیاری قطره‌ای در باغ‌های پسته است. مکانیزم‌های آبیاری قطره‌ای از پیش از انقلاب شروع شده بود اما بعد از انقلاب تا سال 1372 در توسعه این نوع آبیاری وقفه افتاد. بعد از این سال، به‌تدریج طرح‌های آزمایشی در باغات پسته رفسنجان و دیگر شهرهای استان کرمان انجام شد و آبیاری قطره‌ای رونق گرفت.
اما مشکل بزرگ آبیاری قطره‌ای نیاز آن به دانش فنی بالا است و برخی از کشاورزانی که به‌صورت سنتی پسته‌کاری می‌کنند، در برابر این تغییر مقاومت می‌کنند. مسئله دیگر هم دانش به‌روز و بومی‌نشده در این زمینه است. برای مثال، بسیاری از پسته‌کاران تصور می‌کنند که آب بیش از حد شور باعث می‌شود که لوله‌ها و تجیهزات آبیاری قطره‌ای با گرفتگی مواجه شوند یا اینکه درخت‌های بزرگ و مسن پسته برای آبیاری قطره‌ای مناسب نیستند اما این مسئله با تحقیقات جدیدتر مردود اعلام شده است و کارشناسان جهاد کشاورزی منطقه کرمان آن را رد می‌کنند.
به گفته محمد کهنوجی، مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان کرمان، در مصاحبه با ماهنامه «دنیای پسته»، طراح یک سیستم آبیاری قطره‌ای باید عواملی مثل وضعیت خاک، کیفیت آب، سن درختان، شرایط اقلیمی، بافت خاک، عمق خاک زراعی منطقه، شوری خاک و نوع املاح در آب آبیاری را محاسبه کند و متناسب با این موارد، تجهیزات آبیاری قطره‌ای را مشخص کند. در این صورت، مشکلی برای سیستم آبیاری پیش نخواهد آمد. در حال حاضر، هزینه پیاده‌سازی آبیاری قطره‌ای برای زمین‌هایی بین 50 تا 100 هکتار در حدود 10 میلیون تومان برای هر هکتار است. حدود 1.6 میلیون هکتار از اراضی زراعی و باغی کشور به سیستم آبیاری قطره‌ای مجهز هستند و در استان کرمان، در قسمت شمالی آن حدود 70 هزار هکتار آبیاری قطره‌ای و بارانی دارند که 70 درصد آن قطره‌ای و بقیه بارانی هستند. آبیاری قطره‌ای اجراشده برای باغات پسته استان کرمان حدود 25 هزار هکتار است.
یکی دیگر از مشکلات آبیاری قطره‌ای در منطقه‌ای خشک مثل کرمان که آب در آن ارزشی فوق‌العاده دارد، رعایت میزان حق‌آبه‌ها است؛ یکی از سخت‌ترین کارها این است که وقتی 70 یا 80 کشاورز در یک منبع آبی مالک هستند، کار طراحی را انجام داد. در این موارد، ابتدا باید گروه‌های هم‌آب را مشخص کرد که از زمین‌های نزدیک به هم تشکیل می‌شوند که در یک شیفت آبی آبیاری شوند و سپس طراح باید با تغییر فاصله قطره‌چکان‌ها به‌گونه‌ای تقسیمات را انجام دهد که دو فرد که دارای حق‌آبه یکسان هستند اما از نظر تعداد درخت‌ها تفاوت دارند، تقریبا آبی به اندازه سهم خود در داخل زمین‌هایشان مصرف کنند. این کار نیازمند توافقات بین کشاورزان و همکاری بسیار آنها است.
انجمنی حاصل ترکیب سه گروه صنفی
فعالان صنعت پسته ایران در سه گروه باغداران، صادرکنندگان، خدمات و بازرگانان داخلی استان‌های پسته‌خیز کشور پس از قریب دو سال، در اواخر دهه 1380 موفق به تدوین اساسنامه مورد توافق بخش‌های سه‌گانه برای انجمن پسته ایران شدند و اساسنامه به تصویب اولین نشست مجمع موسسان قرار گرفت .این مجمع از طریق رأی‌گیری هیئت امنای 25 نفره‌ای (10 نفر باغدار، 10 نفر صادرکننده و 5 نفر از بخش خدمات و بازرگانان داخلی پسته) را برگزید و سپس یک هیئت‌مدیره 7 نفره (3 نفر نماینده باغداران ، 3 نفر نماینده صادرکنندگان و یک نفر نماینده خدمات و بازرگانان داخلی) انتخاب شد.
طبق ماده 5 قانون اتاق بازرگانی، انجمن پسته ایران به‌عنوان اتاق فکر و بررسی‌کننده مسائل و مشکلات موجود و ارائه راهکارهای مشورتی مناسب به منظور کیفیت کاشت، داشت، برداشت، GAP و فرآوری در پایانه‌های ضبط (GMP)، انبارداری ، حمل‌ونقل و تسهیل و توسعه صادرات، در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران به ثبت قانونی رسید.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
