توسعه‌تجارت با روسیه در سال‌های اخیر، محور کار دولت‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم بوده اما ایران و روسیه بهرغم این تلاش‌ها، نتوانستند به شرکای اصلی همدیگر تبدیل شوند. از دولت حسن روحانی تا دولت ابراهیم رئیسی و هم‌‌‌‌‌اینک دولت مسعود پزشکیان، توسعه‌تجارت با روسیه یک خط واحد بوده که در دولت پیگیری شده‌است، اما این خط واحد فعلا به نتیجه دلخواه نرسیده به‌طوری‌که حجم تجارت را در سطوح بالاتر از ۳میلیارد دلار فریز کرده‌است.
سلطه تحریم بر هردو کشور، شباهت‌های عمیق ساختار تولید ایران و روسیه در کنار آماده نبودن مسیر دادوستد کالا از طریق دریا، ریل و جاده همه باهم موجب محدود‌شدن تجارت دو کشور به سطح ۳میلیارد دلاری شده‌است.عددی که برخی از کارشناسان تاکید دارد امکان افزایش آن دست‌‌‌‌‌کم تا ۲۰میلیارد دلار وجود دارد. حضور هیات بزرگ تجار ایرانی در سفر رئیس‌‌‌‌‌جمهور به روسیه نشانه تمایل به توسعه روابط اقتصادی با این کشور است. با این‌حال کندی حل و فصل مسائل به‌ویژه در ابعاد لجستیکی و پولی در کنار قبضه بازار روسیه از سوی تجار توانمند کشورهای رقیب موجب‌شده تا ادغام اقتصادی دو کشور از مسیر تجارت به سطوح دلخواه نرسد.
حال با سفر مسعود پزشکیان به‌نظر می‌رسد سطح جدیدی از تلاش برای توسعه‌تجارت با روسیه در دستور کار قرارگرفته کما اینکه توافق‌نامه جامع همکاری ایران و روسیه نیز در این سفر به امضا رسید. محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک‌مرکزی ایران نیز با هدف تکمیل برنامه مشترک بانکی و پولی با روسیه به مسکو سفر کرد. این سفر با هدف عملیاتی‌‌‌‌‌کردن توافق‌های شامل استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوجانبه، اتصال سیستم‌های پیام‌رسان بانکی دو کشور موسوم به سپام و SPFS و ایجاد امکان اتصال شبکه پرداخت کارت‌های بانکی دو کشور، صورت‌گرفته‌است.این اهداف جدید نیستند، تلاش برای حذف دلار از مبادلات همچنان چالش‌‌‌‌‌برانگیز است. روسیه در گذشته، در پیمان‌‌‌‌‌هایی مشابه با کشورهای دیگر نیز موفق نبوده‌است. در سال۲۰۱۴، به‌منظور کاهش وابستگی به دلار در مبادلات تجاری و کاهش اثرات تحریم‌های آمریکا، پیمان پولی با چین به امضا رسید، با این‌حال این پیمان به دلیل نوسانات شدید و کاهش ارزش روبل با چالش‌های جدی روبه‌رو شد.در ایران نیز مشکلاتی چون نوسانات ارزی و عدم‌ثبات اقتصادی، مانع جایگزینی دلار با ارزهای دیگر است.
تعرفه های گمرکی
هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های تجارت با کشورهای اوراسیا مخصوصا روسیه پرداخت و تاکید کرد؛ هر قرارداد و تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌ای در زمینه تعرفه‌‌‌‌‌ها، اگر به‌‌‌‌‌درستی و سنجیده منعقد شود، به سود هر دو طرف خواهد بود. او با اشاره به نزدیکی بندر انزلی به بنادر روسیه اظهار کرد: «تعرفه‌های پایین و حتی صفر‌درصد می‌تواند تحولی بزرگ در تجارت ایران با کشورهای اوراسیا ایجاد کند. با تصویب مصوبه مربوط به تعرفه‌های تجاری با اوراسیا در کمیسیون اقتصادی مجلس، ما شاهد یک جهش صادراتی خواهیم بود.»
تابان با اشاره به قراردادهای قبلی ایران با کشورهای اوراسیا گفت: «از سال۱۳۹۸، ۵۰۱ قلم کالا با تعرفه صفر میان ایران و پنج کشور اوراسیا مبادله می‌شود. این قراردادها تاثیر مثبتی بر صادرات ایران داشته و در بخش‌های مختلف صادراتی کشور بهبود ایجاد‌کرده‌است.» او تشریح کرد؛ سیستم‌های میان کشوری باید به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای طراحی شوند که قراردادها به ضرر ایران تمام نشود. وی افزود: «بحث اوراسیا فرصت بسیار مناسبی برای ایران محسوب می‌شود. تصویب مصوبه اوراسیا در مجلس باعث می‌شود تا ۸۰درصد از کالاهای صادراتی ایران به این کشورها، به‌ویژه روسیه، مشمول تعرفه‌های پایین یا صفر شوند. این امر می‌تواند نقش بسزایی در بهبود تراز تجاری ایران ایفا کند.»
تابان با اشاره به اهمیت شناخت کالاهای دارای ارزش صادراتی گفت: «باید بررسی کنیم که چه کالاهایی بیشتر صادر می‌شوند و ارزش صادراتی دارند و در مقابل، چه کالاهایی وارد می‌کنیم. تعادل در این زمینه بسیار مهم است. تعرفه‌‌‌‌‌ها باید به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای تنظیم شوند که عوارض کمتری به اقتصاد کشور تحمیل شود و تراز تجاری متقابل‌با روسیه به نفع ایران یا حداقل صفر باشد.»
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به واردات ۲۹۰میلیارد دلاری روسیه گفت: «با توجه به تحریم‌های اقتصادی هر دو کشور و نزدیکی جغرافیایی ایران و روسیه، باید تلاش کنیم سهم بیشتری از بازار این کشور به‌دست آوریم. یکی از اولویت‌‌‌‌‌ها، تمرکز بر توسعه صادرات کالاهای صنعتی است. دولت باید به‌عنوان ناظر، چارچوب اقتصادی را به‌‌‌‌‌گونه‌‌‌‌‌ای تنظیم کند که تجارت به نفع کشور پیش‌برود. بحث اوراسیا فرصت بسیار مناسبی برای ایران محسوب می‌شود. در حال‌حاضر واردات ما از روسیه بیشتر شامل محصولات دامی است که متناسب با نیاز کشور است، همچنین باید تلاش کنیم صادراتمان را به سمت کالاهای صنعتی ببریم. تشویق صادرات کالاهای صنعتی می‌تواند آینده تجارت میان ایران و روسیه را روشن‌‌‌‌‌تر کند. تجارت، موتور محرک اقتصاد کشور است و ما باید از این فرصت به بهترین شکل ممکن بهره‌‌‌‌‌برداری کنیم.» تابان در پایان، چشم‌‌‌‌‌انداز تجارت ایران و اوراسیا را مثبت ارزیابی کرد و گفت: «با مدیریت صحیح و سیاست‌های سنجیده، می‌توان از ظرفیت‌های تجاری موجود نهایت استفاده را برد و مسیر رشد اقتصادی کشور را هموار کرد.»
تجارت ایران و روسیه
در سال۲۰۲۳، حجم مبادلات تجاری ایران و روسیه به ۲.۷۶میلیارد دلار رسید‌و روسیه را به یکی از شرکای مهم تجاری ایران تبدیل کرد. هدف اصلی این همکاری‌ها افزایش تجارت و تقویت روابط اقتصادی است.بر اساس آمار صادرات و واردات ایران در۶ماهه نخست سال۱۴۰۳، روسیه با ارزش ۴۹۱میلیون دلار و وزن ۱.۲۸۲هزار تن، به ترتیب با رشد ۱۲درصدی در ارزش و ۲۰درصدی در وزن صادراتی، در جایگاه نهم مقاصد صادراتی ایران قرارگرفته‌است. در حوزه واردات نیز روسیه با ارزش ۷۵۳میلیون دلار و وزن ۱۱۲۵هزار تن، بهرغم کاهش ۱۹درصدی در ارزش و ۳۸درصدی در وزن وارداتی نسبت به سال‌گذشته، در رتبه ششم مبادلات تجاری ایران قرار دارد. بیش از ۵۰درصد تجارت ایران و روسیه از لحاظ وزنی و ۴۵.۵درصد از لحاظ ارزش مربوط به محصولات دامی، کشاورزی و غذایی بوده‌است. از ابتدای سال‌تا پایان آذرماه ۵۷۰هزار و ۱۳تن کالای مرتبط با محصولات، دامی، شیلاتی، زراعی، گیاهی و غذایی به روسیه صادرشده که از لحاظ وزنی ۲۹.۱درصد و از لحاظ ارزش ۵۰درصد وزن کل صادرات ایران به روسیه را به خود اختصاص داده‌است. در ۹ ماهه امسال ۲۳۱هزار‌تن کالا نسبت به مدت مشابه، بیشتر به روسیه صادرشده که حاصل این افزایش صادرات حدود ۱۰۰میلیون دلار ارزآوری بیشتر نسبت به مدت مشابه سال‌قبل بوده‌است.
شرکای تجاری روسیه
چین همچنان بیش از یک‌‌‌‌‌سوم تجارت خارجی روسیه را به خود اختصاص داده‌است. هند با سهم ۸.۸درصدی در جایگاه دوم قرار دارد. ترکیه نیز با سهمی اندکی کمتر، ۸.۳درصد از بازار را در اختیار دارد. بلاروس با ۷.۱درصد، قزاقستان با ۴درصد، کره‌جنوبی با ۲.۱درصد، آلمان و ارمنستان هرکدام با ۱.۸درصد و ایتالیا با ۱.۵درصد قرار دارند. همچنین ازبکستان ۱.۴درصد از تجارت خارجی روسیه را تشکیل می‌دهد. طبق اعلام اداره گمرک فدرال، کل حجم تجارت روسیه در ۱۰ماه نخست سال۲۰۲۴ به ۵۸۴میلیارد دلار رسیده که از این مقدار، حدود ۱۹۷میلیارد دلار مربوط به چین بوده‌است. همچنان یکی از شاخص‌های کلیدی صادراتی روسیه، یعنی صادرات غلات، با بیش از ۲۳درصد کاهش همراه بوده‌است.
کالاهای تجاری روسیه
همچنین توزیع ارزش صادراتی روسیه در ژانویه ۲۰۲۴ بر اساس کالا در این ماه، بیشترین سهم از صادرات روسیه متعلق به محصولات معدنی بود که ۶۱.۲درصد از ارزش کل صادرات را شامل می‌شود، در جایگاه دوم، محصولات معدنی، فلزات و مصنوعات آن با ۱۴.۸درصد قرار دارند.محصولات غذایی و مواد خام کشاورزی نیز ۱۰.۴درصد از کل صادرات، محصولات شیمیایی و لاستیک سهم ۶.۲درصدی از کل صادرات، ماشین‌آلات، تجهیزات و وسایل حمل‌ونقل با ۴.۵درصد از ارزش کل صادرات و در نهایت، چوب، محصولات خمیر و کاغذ سهم ۲.۴درصد از صادرات روسیه را به خود اختصاص داده‌اند که در مقایسه با سایر گروه‌های صادراتی، سهم کمتری دارد.
مجله خبری ایکسب، انتشار اخبار و رویدادهای اقتصاد و صنعت ایران و جهان، معرفی کارآفرینان و فرصتهای کسب و کار
