وجود 7 پالایشگاه نفت با عمر بالای 30 سال در کشور موجب شده ایران در زمره پیرترین صنایع پالایش نفت در جهان قرار گیرد. ایران همواره به دلیل تقاضای داخلی نیاز به واردات فراورده‌های نفتی داشته است .
پتروپالایشگاه ها و اهمیت آنها در تکمیل زنجیره ارزش نفت و بررسی وضعیت آن در ایران چقدر مهم است؟ مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به نقش پتروپالایشگاه ها در تکمیل زنجیره نفت و گاز و بررسی وضعیت این صنعت در ایران است پرداخته است.
نتایج این گزارش نشان می‌دهد که پتروپالایشگاه ها در مقایسه با پالایشگاه‌ها حاشیه سود بالاتری دارند. در ایران نیز باهدف تکمیل زنجیره نفت و گاز و ارزش‌آفرینی بیشتر، تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی در مجاورت مجتمع‌های پالایشی ایجاد شدند. اما صبغه استراتژی تأمین سوخت در پالایشگاه‌های کشور سبب شده که ازیک‌طرف اقتصاد پالایشگاه‌های کشور در وضعیت مناسبی نباشد و از طرف دیگر مجتمع‌های پتروشیمی با مشکلات کمّی و کیفی خوراک مواجه باشند.
در حال حاضر رویکرد تلفیقی پتروپالایشی در کشور ضعیف است و این موضوع سبب شده که صنعت پالایش کشور به‌تنهایی از اقتصاد ضعیفی برخوردار باشد. از سویی تمرکز صنعت پتروشیمی کشور بر خوراک گاز و تولید محصولات بر پایه گاز نیز موجب توسعه نامتوازن این صنعت شده است.
این گزارش می‌نویسد: به‌منظور ایجاد و تقویت رویکرد تلفیقی پتروپالایشگاه ها مواردی ازجمله یکپارچه شدن نظام سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری دو صنعت پالایش و پتروشیمی، تجدید ساختار نظام سهامداری مجتمع‌های پالایش و پتروشیمی موجود، تغییر رویکرد در تخصیص خوراک و تحویل ترکیبی از خوراک‌های مایع و گاز به صنعت پتروشیمی توسط وزارت نفت پیشنهاد می‌شود.
ایران با داشتن 33.5 تریلیون مترمکعب ذخایر گاز با سهم 18 درصدی، رتبه اول جهان در میزان ذخیره گاز و همچنین تولید بیش از 200 میلیارد مترمکعب، 5.7 درصد از میزان تولید گاز جهان را به خود اختصاص داده است. ازاین‌رو ایران امتیازی ویژه در توسعه واحدهای پتروشیمی با خوراک گاز دارد. درعین‌حال ایران دارای 158 میلیارد بشکه ذخایر نفت است.
در سال 2017 روزانه 4.9 میلیون بشکه نفت در کشور تولید و 1.96 میلیون بشکه در روز پالایش می‌شود در سال 1396 روزانه حدود 659.6 هزار بشکه میعانات گازی تولید شد که بخشی از آن صادر و بخش دیگر در واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی استفاده می‌شود. کشورهای پیشرو اعم از واردکننده و صادرکننده نفت با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در پروژه‌های پتروپالایشگاهی به دنبال تسخیر بازارهای جهانی و ایجاد تنوع در سبد محصولات نفتی و پتروشیمیایی خود هستند. درواقع تلفیق دو صنعت پالایش نفت و پتروشیمی و نگاهی جامع در نظام برنامه‌ریزی، موجب بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌های بین این دو صنعت می‌شود.
پتروپالایشگاه ها به کمک می‌آیند
در ترمینولوژی صنعت نفت ایران، یکپارچه‌سازی پالایشگاه و پتروشیمی، پتروپالایشگاه نامیده می‌شود. این یکپارچگی در اصطلاح رایج دنیا، مجتمع پالایش و پتروشیمی نام دارد. باید توجه داشت که هدف از ساخت مجتمع‌های پتروشیمی در مجاورت پالایشگاه‌ها تأمین خوراک واحد پتروشیمی و ایجاد زنجیره ارزش است. برای مثال، مجتمع‌های پتروشیمی آبادان، تبریز، اصفهان، بیستون و اراک ازجمله این موارد هستند. مجتمع پتروشیمی آبادان اولین و بزرگ‌ترین مجتمع در ایران و خاورمیانه است که از گازهای سبک و خروجی پالایشگاه به‌عنوان خوراک استفاده می‌کند.
با یک نگاه کلی به صنعت پالایش کشور می‌توان دریافت که وجود 7 پالایشگاه نفت با عمر بالای 30 سال در کشور موجب شده ایران در زمره پیرترین صنایع پالایش نفت در جهان قرار گیرد. ایران همواره به دلیل تقاضای داخلی نیاز به واردات فراورده‌های نفتی داشته است (هرچند کشور ایران در بعضی از فراورده‌ها ازجمله گاز مایع و نفت کوره صادرکننده محسوب می‌شود).
ذخایر عظیم نفتی و قیمت پایین نفت خام تولیدی در داخل کشور می‌تواند یک فرصت بی‌نظیر برای توسعه صنعت پالایش و پتروشیمی در ایران باشد. متأسفانه رویکرد تلفیقی پتروپالایشی در کشور ضعیف است و همین موضوع نیز سبب شده است که صنعت پالایش به‌تنهایی از اقتصاد ضعیفی برخوردار باشد. این در حالی است که صنعت پالایش به‌عنوان یک صنعت زیرساخت و بنیادی در کنار سایر صنایع تکمیلی ازجمله مجتمع‌های شیمیایی، پلیمری، روغن‌سازی، قیرسازی و سایر محصولات ویژه از اقتصاد مطلوب‌تری برخوردار خواهد بود.
در شرایط فعلی ساخت و راه‌اندازی پالایشگاه‌های نفت در مقایسه با طرح‌های پتروپالایشگاهی سودآوری اقتصادی پایین‌تری دارند. به‌منظور افزایش سودآوری، بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها طرح یکپارچه‌سازی پالایشگاه‌های نفت و مجتمع‌های پتروشیمی به‌عنوان یک راه‌حل می‌تواند بسیار مفید باشد. با توجه به آغاز روند خصوصی‌سازی مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاه‌های نفت، باید ساخت و راه‌اندازی طرح‌های پتروپالایشگاهی از زمان آغاز هر یک از این واحدها در دستور کار قرار گیرد.
پتروپالایشگاه نفت شازند با راه‌اندازی واحد RFCC در این پالایشگاه و کاهش میزان تولید نفت کوره با ظرفیت متوسط روزانه حدود 180 هزار تن در سال (به‌عنوان یک محصول استراتژیک پتروشیمیایی) راه‌اندازی شده است.
پروپیلن تولیدی این واحد به مجتمع‌های پتروشیمی جم، مارون و نوید زرشیمی تحویل داده می‌شود. هرچند نام‌گذاری این مجموعه به نام پتروپالایشگاه چندان مناسب نیست، اما می‌تواند یک‌قدم مثبت در پیمودن مسیر تبدیل این پالایشگاه به یک مجموعه پتروپالایشگاهی با نصب و راه‌اندازی واحدهای جدید و تبدیل پروپیلن تولیدی به محصولات پلیمری و دیگر مواد مشتق از پروپیلن مانند 1 -هگزن و اکسالیک اسید که هم‌اکنون از طریق واردات تأمین می‌شوند، باشد. پترو پالایش کنگان نیز از طرح‌های پتروپالایشگاهی در کشور است که تا پایان دی‌ماه 1397 حدود 77 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
