سیاست‌های دولت در زمینه حمایت از صادرات و تولید صادرات‌محور در خصوص توسعه صادرات نقش مهمی را ایفا می‌کند. 1600 میلیارد تومان جوایز صادراتی در بودجه سال 97 پیش‌بینی شده است. اما معلوم نیست این میزان تحقق یابد.
تله خام‌فروشی
صادرات ایران همیشه تحت تاثیر مشکلات سیاسی و اقتصادی قرار می‌گیرد. هم مشکلات فضای بین‌المللی بر آن تاثیر می‌گذارد و هم در داخل کشور سازهای دستگاه‌های متولی با هم هماهنگ نیست و فالش می‌نوازد. تعدد تصمیم‌گیران در این بخش گاهی تضاد دیدگاه‌ها را به دنبال دارد. این در حالی است که مقامات اجرایی کشور همواره در سخن، از افزایش صادرات دفاع می‌کنند.
اما کارنامه عملکردشان مغایر با شعارهاست. نگاهی به آمار صادرات از ابتدای سال 96 تا ده ماه منتهی به دی نشان می‌دهد روند تراز منفی تجاری در این مدت همچنان ادامه دارد. حال آنکه سال گذشته برای صادرکنندگان سال بهتری بود و تراز تجاری مثبت شد. اما مقایسه ماه به ماه صدور کالا به رشد صادرات در دی‌ماه گواهی می‌دهد. البته افت و خیزهای صدور کالا را نباید نادیده گرفت.
اما آنچه دراین‌باره حائز است، قیمت هر تن کالای صادراتی است که نسبت به واردات بسیار پایین است. به معنای دیگر ایرانی‌ها کالاهای گران‌تری را وارد و کالاهای ارزان‌تری را صادر می‌کنند. این اشکال هم به طور مستقیم مربوط به صادرات کالاهای خام است. صادرکنندگان ایرانی هنوز در بخش صدور کالا با ارزش افزوده بالا دچار مشکل هستند.
از این رو اگرچه وزن صادرات، قابل توجه است اما ارزش آن چندان دندان‌گیر نیست. قرار بود در سال 96 صادرات ایران به 53 میلیارد دلار برسد اما در ده ماه منتهی به دی سال 96 تنها توانستیم 36 میلیارد و 612 میلیون دلار در بخش‌های میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها صادرات داشته باشیم. از این رو دست‌یابی به هدفگذاری صادراتی بعید به نظر می‌رسد. ارزش صادرات در سه ماه اول سال به تفکیک فروردین، اردیبهشت و خرداد به ترتیب 2 میلیارد و 723 میلیون دلار، 3 میلیارد و 516 میلیون دلار و 3 میلیارد و 705 میلیون دلار است. کارنامه صادراتی سه ماه دوم سال نشان می‌دهد در تیرماه 3 میلیارد و 515 میلیون دلار، در مردادماه 3 میلیارد و 736 میلیون دلار و در شهریورماه 3 میلیارد و 351 میلیون دلار کالا صادر شده است.
در ماه نخست پاییز صادرکنندگان 4 میلیارد و 166 میلیون دلار کالا را به بازارهای هدف صادر کردند. اما در آبان‌ماه این روند سیر نزولی طی کرد و صادرات به 3 میلیارد و 778 میلیون دلار رسید. این سیر همچنان در ماه آذر ادامه داشت و صدور کالا به ارزش 3 میلیارد و 152 میلیون دلاری را محقق کرد. اما در دی‌ماه شاهد رشد مجدد صادرات بودیم. حاصل صادرات کالا در نخستین ماه زمستان، 5 میلیارد و 447 میلیون دلار بود.
پیش‌بینیافزایش صادرات در سال 97
میزان هدفگذاری صادرات سال 97 بر اساس آنچه از سوی متولیان تجارت اعلام شده، معادل 53 میلیارد دلار است. بنابراین هدفگذاری سال 97 مانند سال 96 است. اما تجربه نشان داده که هیچ‌گاه ارقام هدف‌گذاری‌شده محقق نمی‌شود. سیاست‌های دولت در زمینه حمایت از صادرات و تولید صادرات‌محور در خصوص توسعه صادرات نقش مهمی را ایفا می‌کند. 1600 میلیارد تومان جوایز صادراتی در بودجه سال 97 پیش‌بینی شده است. اما معلوم نیست این میزان تحقق یابد. چراکه معوقات جوایز صادراتی هنوز پرداخت نشده است.
استفاده از منابع صندوق توسعه ملی و ارائه تسهیلات به بنگاه‌های صادراتی نیز از دیگر اقداماتی است که دولت برای حمایت از صادرات انجام می‌دهد. اما با توجه به این حمایت‌ها، همچنان مشکلاتی نظیر انتقال پول، عدم تنوع بازارهای صادراتی و عدم تنوع کالاهای صادراتی گریبان‌گیر این بخش از تجارت خارجی است. بنابراین به نظر می‌رسد روند صادرات چندان متفاوت از سال 96 نباشد. کمااینکه اگر تحریم‌های جدید علیه ایران صورت گیرد، ممکن است صدور کالا با مشکل مواجه شود.
محمدرضا انصاری، نایب‌رئیس اتاق ایران
صادرات کالا در حال طی کردن مسیر خود است و به نظر می‌رسد مشکلات صادرکنندگان کالا کمتر از مشکلات صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی است. این در حالی است که در خصوص خدمات فنی و مهندسی ظرفیت عظیمی از کشور معطل مانده است. صادرات خدمات مهندسی مانند سایر بخش‌های صادراتی استفاده از تقاضای رایگان بیرون از مرز است. ایجاد تقاضا در کشور هزینه دارد اما صادرات این هزینه را نمی‌پردازد. ظرفیت سالانه صادرات خدمات فنی و مهندسی کشور در حال حاضر 34 میلیارد دلار است؛ اما شرکت‌ها کمتر از 2 میلیارد دلار صادرات دارند.
از جمله مشکلاتی که در این‌باره با آن مواجه هستیم، مسئله صدور ضمانت‌نامه‌ها است. صاردات خدمات فنی و مهندسی بدون صدور ضمانت‌نامه و پذیرش ضمانت‌نامه بانک‌های ایران در خارج از کشور امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر نیز مشکلات ضمانت‌نامه‌ها در ادامه داستان تحریم، هنوز حل نشده است. به نظر می‌رسد در این‌باره اراده کافی و منسجم هم در خصوص رفع مشکل وجود ندارد. این در حالی است که پس از آنکه برجام امضا شد، مشکلات مربوط به ضمانت‌نامه اولین موضوعی بود که در خصوص صادرات خدمات فنی و مهندسی مطرح شد.
اما تاکنون راه‌حلی برای آن پیدا نشده است. این مسئله کشور را از بیش از 30 میلیارد دلار درآمد محروم می‌کند. مسئله دیگر نیز به جوایز صادراتی برمی‌گردد که موجب عدم اطمینان شرکت‌ها شده است. جایزه صادراتی نسبت به دستاوردهای صادرات خدمات فنی و مهندسی بزرگ نیست. معوقات جوایز صادراتی از 1388 تاکنون حدود 500 میلیارد تومان است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
