تحریم تنها مسئله استارت‌آپ‌ها نیست. گویا در اکوسیستم استارت‌آپ‌ها در یک سال گذشته رویکردهایی حاکم شده که به زیان همه دامن زده است. این رویکردها چه بود؟
علیرضا کلاهی صمدی
موجی که در سال گذشته در فضای استارت‌آپی ایران ایجاد شد، غیرواقعی بود. این موج به طور عمد
ه با کپی‌برداری ایده‌های خارجی همراه بود و استارت‌آپ‌هایی که شکل می‌گرفت، لزوما اصل نبود.
غیر از چند شرکت با ایده‌های اصل و ناب، باقی استارت‌آپ‌ها کپی‌برداری از ایده‌های اجراشده در کشورهای غربی به خصوص ایالات متحده بود. رقابتی در ایران در اجرای این ایده‌های تکراری شکل گرفت که طبق معمول بیش از اندازه بود. در این دوره شکل‌گیری شرکت‌هایی را شاهد بودیم که صاحبان آن به ارزش‌گذاری‌های غیرواقعی روی آورده بودند و سرمایه‌گذاران را به اصطلاح سر کار می‌گذاشتند.
از سوی دیگر سرمایه‌گذاران سنتی که موفقیت استارت‌آپ‌هایی مثل دیجی کالا، تخفیفان، اسنپ و کافه بازار را می‌دیدند، برای عقب نماندن از قافله به هر صاحب ایده‌ای پول می‌دادند درحالی‌که نه خبری از گروه تجاری بود نه برنامه مشخصی برای آینده.
این روند به دلیل فقدان شرکت‌های سرمایه‌گذاری و تخصصی در ایران در سال گذشته تشدید شد. این درحالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، نهادهایی موسوم به انجل‌ها در جذب سرمایه اولیه به استارت‌آپ‌ها کمک می‌کنند. انجل‌ها در اکوسیستم استارت‌آپی فعالیت می‌کنند و خود به عنوان کارآفرین مشکلات را لمس کرده‌اند و می‌دانند که در راند اول کار چه در انتظار استارت‌آپ‌هاست. پس از این صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه که سازوکار رسمی‌تر و سیستماتیک دارند به عنوان منابع تامین سرمایه استارت‌آپ‌ها شناخته می‌شوند و بعد شرکت‌ها می‌توانند روی بازار سرمایه حساب کنند.
در ایران هیچ‌یک از این گزینه‌ها وجود ندارد. تعدادی از انجل‌های غربی به استارت‌آپ‌های ایرانی علاقه نشان دادند و پای VC هم به میان آمد اما متاسفانه بزرگان حوزه صنعت و سرمایه‌داران سنتی به جای حضور در اکوسیستم از طریق انجل‌ها و VC به سرمایه‌گذاری مستقیم و شراکت در پروژه‌ها روی آوردند بدون اینکه شناختی از استارت‌آپ‌ها داشته باشند. این مسئله به شکست استارت‌آپ هایی انجامید که چهار سال پیش با غرور از ارزش‌گذاری بالای شرکت‌هایشان می‌گفتند.
دو نوع سرمایه‌گذار داریم. نوع اول سرمایه‌گذارِ به دنبال ارزش افزوده و استراتژیک است که می‌تواند به بنیان‌گذاران کم‌تجربه استارت‌آپ‌ها کمک و آن‌ها را هدایت کند. نوع دیگری از سرمایه‌گذاران افرادی‌اند که به امید بازدهی پول‌هایشان در کسب‌وکارها سرمایه‌گذاری می‌کنند. در اکوسیستم استارت‌آپی بسیاری بین این دو سرمایه تمایزی قائل نمی‌شوند. سرمایه‌گذاران فعال و خاموش در این فضا از هم بازشناخته نشدند و همین به جوی عجیب و نامطلوب در فضای استارت‌آپی دامن زد. انتظارات غیرواقعی به اختلاف سرمایه‌گذاران و گردانندگان استارت‌آپ‌ها انجامید و کسب‌وکار را به محاق شکست برد. این در حالی بود که با تعدیل انتظارات و واقعی شدن رویکردها می‌شد از بروز این شکست‌ها جلوگیری کرد.
این انتظارات غیرواقعی به شکل‌گیری یک موج غیرواقعی در فضای استارت‌آپی انجامید، موجی که به نظر می‌رسد اکنون وجود ندارد. به نظر من در سال جاری فضای استارت‌آپی منطقی‌تر شده است. هرچند بخشی از فروکش‌کردن‌ها به عنوان تنش‌ها و چالش‌های امروز شناخته می‌شود که از جمله آن کاهش علاقه سرمایه‌گذاران به این حوزه است، به ویژه اینکه بعضی سرمایه‌گذاران خارجی وارد اکوسیستم استارت‌آپی ایران شده بودند و این فرصت هم‌اکنون کمرنگ شده است.
از دیگر چالش‌های فعلی در اکوسیستم استارت‌آپی ایران ضعف مقررات در بسیاری از زمینه‌های کسب وکار است. اینکه فضای کسب‌وکار در ایران مساعد نیست تمام کسب‌وکارها اعم از نوپا و سنتی را درگیر می‌کند. مقررات دست‌وپاگیر مالیاتی و نظام تامین سرمایه فشل دامن‌گیر کسب‌وکارهای نوپا هم شده است. تلاش برای اجرای ایده‌های تکراری از دیگر چالش‌های اکوسیستم است. همه می‌خواهند اسنپ و دیجی کالای دیگری راه بیندازند و این آسیب‌های خودش را دارد. چراکه اگر بخواهید با استارت‌آپی مثل دیجی کالا رقابت کنید، باید دست‌کم 100 میلیون یورو بودجه در نظر بگیرید. دیجی کالا در یک آپارتمان متولد شد اما امروز آن‌قدر بزرگ هست که شما نتوانید از آپارتمان خودتان با آن رقابت کنید.
طبیعی است برای فعالیت در حوزه‌هایی که نمونه‌های قدرتمند در آن وجود دارد باید زمان و هزینه زیادی را صرف بازشناساندن خود کنید. در چنین شرایطی باید خلاق بود و ایده‌های جدید را پیاده کرد. کسب‌وکارها اعم از سنتی و مدرن، برای پاسخ به نیاز مردم شکل می‌گیرند. افراد صاحب ایده با توجه به دانش و توانمندی و شناختی که از بازار و متقاضیان دارند، تلاش می‌کنند به یکی از هزاران نیاز مردم پاسخ دهند. اگر چنین نگاهی در بین افراد علاقه‌مند به راه‌اندازی استارت‌آپ وجود داشته باشد، روند توسعه کسب‌وکارهای نوپا شتاب بیشتری می‌گیرد. این نکته را هیچ‌وقت فراموش نکنید: همیشه می‌توان به ایده‌های تازه رسید.
*آینده نگر
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
