ضربه کرونا به جریان سرمایه

حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان به کف ۱۵ساله سقوط کرد. آخرین گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال ۲۰۲۰ میلادی به ۸۴۶میلیارد دلار رسیده که کمترین رقم از سال ۲۰۰۵ است.

ارزیابی این سازمان بین‌‌المللی حاکی از این است که شیوع کرونا به جریان سرمایه ضربه زده است. مطابق این گزارش، شیوع کرونا کشورهای اروپایی را در زمینه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بیش از همه متضرر کرده؛ به‌طوری‌که جریان ورودی سرمایه به این کشورها حدود ۷۰درصد کاهش داشته است. با وجود این، در سال ۲۰۲۰ جریان سرمایه تنها در کشورهای چین و هند کاهشی نبوده؛ به‌طوری‌که در این کشورها سرمایه‌گذاری خارجی به ترتیب افزایش ۱۴ و ۲۷درصدی را در سال گذشته میلادی ثبت کرده‌ است. پیش‌بینی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه این است که وضعیت در سال ۲۰۲۱ بهبود یابد و حجم سرمایه‌گذاری خارجی در جهان افزایش پیدا کند.

سرمایه‌گذاری خارجی جهان در سال 2020 از رونق افتاد. چین هم با سبقت از ایالات‌متحده آمریکا صدرنشین جدول جذب سرمایه مستقیم خارجی شد. گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه نشان می‌دهد شرایط برای سرمایه‌گذاری در سال 2020 به حدی بد بوده که ارقام جهانی را به کمترین سطح ممکن در 15 سال اخیر بازگردانده است. برمبنای تحلیلی که این سازمان بین‌المللی ارائه کرده، سرمایه‌گذاری خارجی در سال کرونا با 38درصد کاهش به سطح 846 میلیارد دلار رسیده است. عددی که نشان می‌دهد پاندمی سیل شتابان ورود سرمایه‌گذاری خارجی به کشورهای مختلف را متوقف کرده است.

البته بدترین شرایط را در بین کشورهای مختلف، اعضای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و نیز اعضای گروه 20 تجربه کرده‌اند. افت این کشورها در زمینه جذب سرمایه مستقیم خارجی به ترتیب 51 و 48 درصد بوده که به معنی عقبگرد شدید این کشورها به فضای پیش از سال 2005 میلادی است. کل جریان ورودی سرمایه خارجی به کشورهای عضو OECD معادل 389 میلیارد دلار بوده که این عدد معادل 38درصد از کل جریان سرمایه ورودی خارجی در سال 2020 است. در عین حال درآمدها و عایدات ناشی از سرمایه‌گذاری خارجی نیز در این سال افتی 15درصدی را تجربه کرده است.

به نظر می‌رسد چین و تا حدی هند دو برنده بزرگ افت ورود سرمایه‌ خارجی به کشورهای صنعتی هستند. در بین کشورهای اروپایی، وضعیت هلند و سوئیس تا حدی بدتر است هرچند همه 27 کشور اروپایی از این جریان متضرر شده و افتی 70درصدی در زمینه جذب سرمایه خارجی را تجربه کرده‌اند. بررسی دقیق‌تر گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان می‌دهد نسبت سرمایه‌گذاری خارجی به تولید ناخالص داخلی جهان با تنزل به سطح یک درصد در سال 2020، یکی از کمترین مقادیر خود را طی 20سال اخیر تجربه کرده است. موضوعی که در سال 2020 که سال افت جدی اقتصاد جهان بود، تاثیر بالای سرمایه‌گذاری خارجی به‌عنوان موتور رشد اقتصاد جهان را اثبات کرد. این نرخ که در همه دو دهه اخیر در محدوده 5/ 1 تا 4 درصد قرار داشته، در سال 2020 به کمترین مقدار خود در دو دهه اخیر تنزل یافته است. البته پیش‌بینی خود سازمان همکاری و توسعه اقتصادی این است که وضعیت در سال 2021 تا حدی برمی‌گردد و جریان سرمایه‌گذاری خارجی در جهان شدت می‌گیرد.

اما از آنجا که سرمایه‌گذاری خارجی از دو جز جریان ورودی (inflow) و جریان خروجی (outflow) تشکیل می‌شود، ورود و خروج سرمایه خارجی در سال 2020 را نیز بررسی کرد. در این قاب، حجم جریان ورودی سرمایه خارجی 1011 میلیارد دلار است که به‌دلیل افت 519 میلیارد دلاری، در سال گذشته به شدت تضعیف شده است. از این میزان افت، چیزی بیش از 400 میلیارد دلار به کشورهای OECD تعلق دارد که 265 میلیارد دلار از این میزان افت به کشورهای اروپایی برمی‌گردد.  از بین کشورهایی که همچنان جریان ورود سرمایه خارجی به آنها مثبت است، چین و آمریکا با اختلاف پیش هستند و در رتبه‌های بعدی، هند، لوکزامبورگ، آلمان، ایرلند، مکزیک، سوئد، برزیل و رژیم صهیونیستی قرار دارند. استرالیا، کانادا، انگلستان و روسیه از دیگر کشورهایی هستند که جریان ورود سرمایه خارجی برای آنها در سال 2020 کماکان مثبت بوده است. اتریش، سوئیس، هلند و ایتالیا هم وضعیت بسیار بدی را در این زمینه تجربه کرده‌اند.

بازخوانی گزارش OECD از زاویه آمار

آمارهای گزارش تازه این سازمان مشهور حاوی نکات جالبی است. این سازمان که در شصتمین سالگرد خود، وظیفه‌اش را ارائه گزارش‌های بهتر برای سیاستگذاری بهتر در راستای زندگی بهتر اعلام کرده در آخرین گزارش خود روایت تلخی از ضربه پاندمی کرونا به جریان سرمایه‌گذاری خارجی ارائه کرده است. گزارش این سازمان از جریان سرمایه‌گذاری مستقیم در جهان نشان می‌دهد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) در سال گذشته میلادی 38 درصد کاهش یافته و از حدود 1150 میلیارد دلار به سطح 846 میلیارد دلار رسیده است. وضعیتی که گویای کمترین رقم از پایان سال 2005 تا امروز است. بر اساس آخرین گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) همه‌گیری کرونا روند نزولی در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را تسریع کرده و به کاهش سرمایه‌گذاری خارجی به پایین‌ترین سطح خود از سال 2005 کمک کرده است؛ به‌طوری که در سال 2020 جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تنها یک درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل داده است.

عددی که در مقایسه با نرخ 4درصدی سال 2000، کمترین میزان از نسبت سرمایه‌گذاری خارجی به GDP جهان را طی دو دهه اخیر نشان می‌دهد. کاهش جدی آمار FDI در سال 2020 نشان‌دهنده اثر پاندمی بر چشم‌انداز اقتصاد جهانی است. نزول ارقام گزارش‌شده در بین کشورهای عضو OECD به پایین‌ترین سطح ممکن از سال 2005 که بیشتر ناشی از خروج سرمایه از کشورهای سوئیس و هلند بوده، قاب دیگری از فشاری است که کرونا بر بخش‌های خاصی از جهان وارد کرده است. سازمان‌ همکاری و توسعه اقتصادی دلیل این موضوع واگذاری بخش بزرگی از سهام نمایندگان شرکت‌های آمریکایی حاضر در این دو کشور است که در سال 2020 شدت گرفته است. در واقع فروش سهام موجود در شرکت‌های ساکن در این کشورها به وسیله سرمایه‌گذاران خارجی، و کاهش شدید در جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی به ایالات‌متحده آمریکا و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی بوده است.

جریانات منفی بدهی‌های درون سازمانی نیز در کاهش جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2020 دخیل بوده‌اند. بازگشت فعالیت‌های ادغام و تملیک (M&A) فرامرزی که در نیمه دوم سال 2020 آغاز شده است و در نیمه اول سال 2021 نیز در کشورهای پیشرفته ادامه یافته، می‌تواند ارزش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را افزایش داده و جریان کلی را در سال 2021 افزایش دهد. در عین حال این وضعیت، تقویت جریان خروج سرمایه جدید و بزرگ در سال 2021 را در پی خواهد داشت و به پایین نگه‌داشتن جریانات سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی منجر می‌شود.

نمودار بالا جریانات سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی سالانه از سال 1999 تا سال 2020 و روندهای فصلی و نیم‌سالی را از سال 2016 تا 2020 نشان می‌دهد. نگاهی به ارزش سرمایه‌گذاری‌ها در نیمه سال نشان می‌دهد جریانات سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در نیمه اول سال 2020 حدود 37 درصد کاهش یافته و به کمترین سطح نیم سال از سال 2013 رسیده است. حتی قبل از اینکه در نیمه دوم سال 17 درصد دیگر کاهش پیدا کند. از سوی دیگر نگاهی به ارزش‌های سرمایه‌گذاری فصلی نیز نشان می‌دهد جریانات سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به جز در سه ماه سوم سال که 11 درصد افزایش یافته است در سراسر سال 2020 کاهشی بوده است.

سقوط جریانات ورودی سرمایه‌گذاری خارجی در 2020

جریانات ورودی سرمایه‌گذاری خارجی در سال 2020 در بیشتر کشورها سقوط کرده است؛ در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه جریانات ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی با 51 درصد کاهش به 398 میلیارد دلار رسیده که کمترین میزان از سال 2005 بوده است. گفتنی است ورودی سرمایه‌گذاری خارجی به کشورهای عضو این سازمان تنها 38 درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهانی را در سال 2020 تشکیل داده است. این در حالی است که این سهم در سال 2019 حدود 52 درصد و در سال 2018 حدود 58 درصد بود. بخشی از این افت را می‌توان به کاهش قابل‌ملاحظه در ورود سرمایه‌گذاری خارجی به ایالات‌متحده آمریکا و جریان ورودی سرمایه منفی قابل‌ملاحظه کشور هلند نسبت داد؛ در مورد هلند جریانات ورودی منفی به سرمایه‌گذاری‌های بورسی همچون فروش سهام شرکت‌های ساکن هلند و سوئیس توسط سرمایه‌گذاران خارجی و تغییرات در بدهی‌های درون سازمانی، مربوط است.

از سوی دیگر علاوه‌بر کشورهای آمریکا و هلند، جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی به ایرلند (48 میلیارد دلار)، انگلستان (26 میلیارد دلار) و کانادا (24 میلیارد دلار) کاهش داشته است. از سوی دیگر با وجودی که بسیاری از کشورهای «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه» با کاهش در ورودی سرمایه‌گذاری خارجی در سال گذشته مواجه بوده‌اند کشورهای اتریش، نروژ و سوئیس با جریان ورودی سرمایه منفی مواجه بوده‌اند. با این وجود جریانات ورودی سرمایه‌گذاری خارجی در لوکزامبورگ و سوئد 10 میلیارد دلار افزایش داشته است.

در کل و مطابق گزارش «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه» جریانات ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشورهای 27گانه اتحادیه اروپا حدود 70 درصد کاهش داشته است که عمدتا به‌دلیل خروج سرمایه از کشور هلند (112میلیارد دلار) و افت بیش از 10 میلیارد دلاری در سرمایه‌گذاری خارجی در برخی از کشورهای اروپایی است. از آنجا که از 37 عضو اصلی OECD، 25 کشور اروپایی هستند، اروپا را باید بزرگ‌ترین قربانی پاندمی سرمایه‌گذاری خارجی دانست. البته در یک چارچوب دقیق‌تر باید قربانی بزرگ این وضعیت از نظر جذب سرمایه خارجی را کشورهای صنعتی بلوک دانست.

آمارهای «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه» نشان می‌دهد جریان ورودی سرمایه خارجی به کشورهای G20 در این دوره 28 درصد کاهش داشته است. با این وجود در سال 2020 جریانات ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نه‌تنها در کشورهای چین و هند کاهشی نبوده است، به‌طوری که این کشورها به ترتیب افزایش 14 درصدی و 27 درصدی در سال 2020 ثبت کرده‌اند. موردی که بنابر این گزارش، تا حدی به‌دلیل افزایش در فعالیت‌های ادغام و تملیک در نیمه دوم سال در این کشورها بوده است. چین برای دومین بار ایالات‌متحده را به‌عنوان اصلی‌ترین مقصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی پشت سر گذاشته است. کشورهای چین و آمریکا در سال گذشته به ترتیب 212 و 177 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کرده‌اند. هند و لوکزامبورگ نیز پس از چین و آمریکا بیشترین میزان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در سال گذشته داشته‌اند.

کاهش در جریان خروجی سرمایه‌گذاری خارجی

کل جریان خروجی سرمایه خارجی جهان 682 میلیارد دلار بوده است. بر اساس گزارش OECD خروجی سرمایه‌گذاری از کشورهای عضو این سازمان در سال 2020 حدود 48 درصد کاهش داشته و به 425 میلیارد دلار رسیده که کمترین میزان از 2005 بوده است. به‌طوری که این میزان 62 درصد از جریانات خروجی سرمایه‌گذاری در جهان را تشکیل داده است. درحالی‌که در سال 2019 این نسبت 70 درصد بوده است؛ این کاهش عمدتا به‌دلیل جریانات خروجی منفی از هلند و کاهش قابل‌ملاحظه جریان خروجی سرمایه از کشورهای آلمان و ژاپن نسبت به سال 2019 بوده است. 18 کشور دیگر عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نیز کاهش در جریانات خروجی ثبت کرده‌اند به‌طوری که این کاهش در کانادا 30 میلیارد دلار بوده است. شواهد این گزارش نشان می‌دهد خروجی سرمایه در کشور ایرلند منفی بوده است. کشورهای اتریش، نروژ و انگلستان نیز جریانات خروجی سرمایه منفی داشته‌اند. ولی جریان خروجی سرمایه در لوکزامبورک در سال گذشته رکورد زده است، در سوئد دو برابر شده و در سوئد از منفی به مثبت تغییر کرده است. با این وجود جریان خروجی سرمایه از ایالات‌متحده آمریکا حدودا ثابت بوده است.

از سوی دیگر بنابر این گزارش، جریانات خروجی از کشورهای اروپایی EU27 در سال گذشته میلادی حدود 77 درصد کاهش یافته؛ به‌طوری که تنها 13 درصد از جریانات خروجی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان مربوط به این کشورها بوده درحالی‌که این سهم در سال 2018 و 2019 حدود 30 درصد بوده است. جریان خروجی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی از کشورهای G20 نیز در این دوره 43 درصد کاهش یافته است. با این وجود جریان خروجی سرمایه در کشوری نظیر اندونزی 33 درصد افزایش داشته است.

اصلی‌ترین کانون جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2020 کشورهای لوکزامبورگ، ایالات‌متحده آمریکا، ژاپن و چین بوده‌اند. درحالی‌که کشورهای ژاپن و چین در سال گذشته همچنان به‌عنوان سرمایه‌گذاران ارشد خارجی باقی مانده‌اند ولی جریان خروجی سرمایه از این کشورها در سال 2020 کاهش داشته است.