دوران سخت اقتصاد ایران به پایان خود نزدیک شده است؟ این سئوالی است که این روزها، در آستانه تدوین لایحه بودجه بسیاری از کارشناسان اقتصادی در معرض پاسخ بدان قرار می‌گیرند.
زهرا علی اکبری- سال ۱۳۹۷، آغازی سخت برای اقتصاد ایران داشت. در میانه تعطیلات نوروز سال گذشته بود که خرید و فروش ادامه‌دار ارز در بازار فردوسی، حرارت بالایی را نشان می‌داد. قیمت ها از ۵ هزار تومان فراتر رفته بود و افکار عمومی به دنبال پاسخ به این سئوال بودند که قیمت ارز بر کدام عدد خواهد ایستاد؟ در رفتن لنگر نرخ ارز از دی ماه سال ۱۳۹۶ اغاز شده بود، وقتی که ترامپ زمزمه می‌کرد که می‌خواهد از برجام خارج شود. در فاصله زمستان ۹۶ تا دومین ماه بهار ۱۳۹۷ بود که اقتصاد ایران در دوره‌ای پر التهاب، با افزایش لحظه به لحظه قیمت‌ها روبرو بود و پس از آن خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران بود که وضعیت را دگرگون کرد.
تحریم دوباره نفتی برای کشوری که صد سال وابستگی به نفت را تجربه کرده بود، اتفاقی ناگوار تلقی می شد. قیمت ارز افزایشی لحظه به لحظه را تجربه می‌کرد و همپای نرخ ارز، سایر بازارها نیز به حرکت درآمده بودند تا از قطار تورم عقب نمانند. سکه، مسکن، خودرو و هر آنچه در بازار یافت می‌شد، با رشد قیمت مواجه شد و در نهایت سال ۱۳۹۷ با رشد منفی اقتصادی از یک سو و تورمی ۳۸.۲ درصدی از سوی دیگر به پایان رسید.
پایان سال ۱۳۹۷ اما پایان اقتصاد ایران نبود، در عمل آنچه رخ داد بنیان‌های اقتصادی را چنان تغییر داد که حالا صندوق بین المللی پول از مثبت شدن رشد اقتصادی ایران در سال آینده با وجود تحریم حداکثری خبر می‌دهد و در تازه‌ترین بررسی خود وضعیت ایران را امیدوارکننده تلقی می‌کند.
نه فقط صندوق بین المللی پول که مراکز پژوهشی داخلی و برخی کارشناسان نیز بر این اعتقادند که اقتصاد ایران در سال آینده از پس دو سال پسرفت، دوباره پیشروی را آغاز خواهد کرد و هر چند تحریم‌های امریکا سبب شد ایران با فشاری خارجی و پیش‌بینی نشده مواجه شود اما زمینه را برای تغییر وضعیت نیز مهیا نمود.
در شرایط کنونی نیز نشانه‌های فروکش بحران در بازار ارز، مسکن، طلا و سکه و دیگر بازارها مشهود است و شاید بتوان به صراحت گفت تنها بازاری که هنوز از قواعد حاکم بر بازارها تبعیت نمی کند، بازار خودروست.
صادرات غیرنفتی از صادرات نفتی پیشی می‌گیرد
شاید باید سال‌ها قبل این اتفاق رخ می‌داد، زمانی که ایران هنوز با تحریم نفتی روبرو نشده بود. پیشی گرفتن صادرات غیرنفتی از صادرات نفتی. اقدامات فراوانی با هدف تبدیل درآمد نفت به موتور توسعه صورت گرفت اما در عمل انچه محقق شد از برنامه‌های تدوین شده عقب‌تر ماند. این چنین بود که نفت به اهرم فشاری علیه ایران تبدیل شد و انچه سال ها اقتصاد ایران را به خود معتاد کرده بود چون ابزاری جنگی علیه اقتصاد ایران به کار گرفته شد. حالا اما قرار است دوقلوهای دردسر ساز ایران جدا شوند، نفت و بودجه.
تنها مدیران سازمان برنامه و بودجه نیستند که از کاهش سهم نفت از بودجه خبر می‌دهند. بلومبرگ نیز در گزارشی تاکید کرده است :”پیش‌بینی می‌شود صادرات غیرنفتی ایران به رکورد ۴۰ میلیارد دلار برسد. این اولین بار در تاریخ مدرن ایران خواهد بود که صادرات غیرنفتی ایران از صادرات نفتی آن جلو می‌زند. انتظار می‌رود صادرات نفتی ایران تحت تحریم‌های ترامپ به حدود ۱۰ میلیارد دلار محدود شود
درحالی که افت صادرات نفت ایران قطعا درآمد ارزی خارجی و درآمد دولت ایران را کاهش داده است، اصلاحات ساختاری به سوی صادرات نفتی در حال انجام است. این واقعیت اغلب نادیده گرفته شده است که صنعت نفت تنها ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل می‌دهد و در واقع ایران یک اقتصاد نفتی نیست.
بلومبرگ در این گزارش تاکید کرده است: هرچند افراد معمولی ایران حس خوبی راجع به اقتصاد این کشور ندارند، اما نظرسنجی‌های جدید نشان می‌دهند تعداد افرادی که معتقدند وضعیت اقتصاد در حال بهبود است، به شدت در حال افزایش است. “
طوفان تورمی فروکش می کند
حالا نه فقط صندوق بین المللی پول که حتی بانک جهانی نیز به این نکته تاکید دارند که تورم در سال آنیده روندی کاهشی را در پیش خواهد گرفت. شاید مهمترین مساله مبتلا به بازارهای در شرایط کنونی رکود باشد، گزارشهای نهادهای بین المللی و داخلی نشان می‌دهد عمق رکود در بخش غیرنفتی اقتصاد ایران کاهش یافته و اقتصاد راه خود را بازخواهد یافت.
بلومبرگ: هرچند افراد معمولی ایران حس خوبی راجع به اقتصاد این کشور ندارند، اما نظرسنجی‌های جدید نشان می‌دهند تعداد افرادی که معتقدند وضعیت اقتصاد در حال بهبود است، به شدت در حال افزایش است. “
در شرایط کنونی نیز نشانه‌های فروکش بحران در بازار ارز، مسکن، طلا و سکه و دیگر بازارها مشهود است و شاید بتوان به صراحت گفت تنها بازاری که هنوز از قواعد حاکم بر بازارها تبعیت نمی کند، بازار خودروست. قیمت ارز کاهشی نزدیک به ۲۵۰۰ تومان را در شش ماه تجربه کرده و قیمت هر متر مربع واحد مسکونی نیز بین ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. پیش بینی‌ها بر تداوم این روند دلالت دارد.
نشانه‌های مثبت البته به معنای رفع بحران‌های ذاتی اقتصاد ایران نیست، بحران‌هایی نظیر سهم اندک ایران از بازارهای جهانی، چالش بزرگ بیکاری، بحران یارانه‌های آشکار و پنهان، اصلاح نظام بانکی و اصلاح ساختارهای مالیاتی و … این‌ها بدان معناست که اقتصاد ایران راه درازی را تا حل بحران در پیش دارد، راه درازی که در ابتدای مسیر آن قدرت خود را در عین تحریم حداکثری به رخ کشیده است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
