سهم درآمد صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی ایران برابر با ۲.۹ درصد است که در میان ۱۸۵ کشور جایگاه ۱۱۹ را به خود اختصاص داده است. متوسط سهم درآمد مستقیم صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی در خاورمیانه برابر با ۳.۳ و در دنیا برابر با ۳.۱ درصد اعلام شده است
در سال ۲۰۱۷ میلادی شمار توریستها در دنیا ۷ درصد نسبت به سال قبل از آن رشد کرد که این نرخ بالاتر از نرخ رشد سالانه شمار توریستها طی یک دهه اخیر است. کشورهای حاشیه دریای مدیترانه در سال ۲۰۱۷ اصلیترین مقصد گردشگری در دنیا بودند و قاره اروپا هم در میان قارههای دنیا بالاترین شمار توریستها را جذب کرد.
در سال ۲۰۱۷ ورود توریستها به قاره اروپا ۸ درصد رشد کرد در حالی که نرخ رشد ورود توریست به قاره آسیا و اقیانوسیه ۶ درصد، خاورمیانه ۵ درصد و کشورهای امریکایی ۳ درصد بوده است. دبیرکل کنسول توریسم و سفر جهانی از صنعت توریسم به عنوان سومین بخش صادرکننده در اقتصاد دنیا نام برده است. وی در این مورد میگوید: در سالهای اخیر صنعت توریسم با سرعت زیادی رشد کرد و با خارج شدن اقتصاد دنیا از رکود هم نرخ رشد آن بیشتر شد. این صنعت هرساله سهم قابل توجهی از درآمد دنیا را تولید میکند و میتواند کمک زیادی به اقتصاد جهان بکند.
در سال ۲۰۱۷ میلادی ۶۷۱ میلیون توریست وارد اروپا شدند که نسبت به سال قبل از آن با رشد ۸ درصدی همراه بود.
توریسم در دنیا
در سال ۲۰۱۷ میلادی ۶۷۱ میلیون توریست وارد اروپا شدند که نسبت به سال قبل از آن با رشد ۸ درصدی همراه بود. دلیل اصلی آن افزایش استقبال از جاذبههای گردشگری در کشورهای اطراف دریای مدیترانه بود که سبب شد شمار توریستها در این کشورها ۱۳ درصد رشد کند. نرخ رشد شمار توریستهای واردشده به اروپای غربی ۷ درصد و به اروپای مرکزی و شمالی ۵ درصد بوده است.
در سال ۲۰۱۷ میلادی ۳۲۴ میلیون توریست وارد کشورهای آسیا و اقیانوسیه شدند که شمار توریستهای واردشده به این کشورها ۶ درصد نسبت به قبل رشد داشت. شمار توریستهای واردشده به کشورهای جنوب آسیا ۱۰ درصد، به کشورهای جنوب شرق آسیا ۸ درصد و به کشورهای اقیانوسیه ۷ درصد افزایش داشته است. در این سال نرخ رشد ورود توریست به کشورهای شمال شرق آسیا با افزایش ۳ درصدی همراه بوده است.
در سال ۲۰۱۷ میلادی ۲۰۷ میلیون توریست وارد قاره امریکا شد که نسبت به سال قبل ۳ درصد رشد کرد. نرخ رشد ورود توریستها به کشورهای امریکای جنوبی ۷ درصد، به کشورهای امریکای مرکزی و کارائیب ۴ درصد و به کشورهای امریکای شمالی ۲ درصد بوده است. در این سال سیاستهای دولت ترامپ زمینه را برای کاهش شمار توریستها در کشور امریکا و افزایش شمار مسافران به کانادا و مکزیک فراهم کرد.
خاورمیانه که تاکنون همواره به عنوان اصلیترین تولیدکننده نفت در دنیا معرفی شده است، در صنعت توریسم هم سرمایهگذاری زیادی کرده است. در سال قبل ورود توریست به خاورمیانه ۵ درصد بیش از سال ۲۰۱۶ بود. در برخی از کشورها که ثبات سیاسی بالاتری دارند و از نظر امنیتی هم شرایط مطلوبی دارند، نرخ رشد شمار توریستها بالاتر بوده است و در برخی از کشورها از قبیل یمن و سوریه این نرخ در مرز صفر قرار داشت. حال سوال این است که ایران در این میان چه جایگاهی دارد و آیا توانسته است از فرصتهای موجود در کشور برای جذب توریست و کسب درآمد از این صنعت استفاده کند یا خیر؟
صنعت توریسم در ایران
صنعت توریسم یکی از صنایع بسیار مهم و کلیدی در دنیا است که سهم زیادی در تولید ناخالص داخلی دنیا دارد و ایران هم در سالهای اخیر تلاش زیادی برای سرمایهگذاری در این صنعت کرده است. تلاش برای جذب توریستهای خارجی و کسب درآمد از این صنعت از طریق ایجاد فرصتهای تفریحی در کشور و تامین امنیت توریستهای خارجی امکانپذیر است البته قبل از آن باید ایران و جاذبههای گردشگری کشور به دنیای غرب معرفی شود تا افرادی که قصد سفر به خاورمیانه را دارند، ایران را به عنوان مقصد سفرشان انتخاب کنند. ارتقای زیرساختهای شهری و صنعتی یکی از عوامل مهم در جذب توریست است.
طبق گزارش کنسول توریسم و سفر جهانی در سال ۲۰۱۶ مشارکت مستقیم صنعت توریسم در تولید ناخالص داخلی ایران برابر با ۱۱.۹ میلیارد دلار امریکا بود که معادل ۲.۹ درصد کل تولید ناخالص داخلی ایران بود. مشارکت اقتصادی صنعت توریسم در اقتصاد را میتوان به معنای درآمدزایی مستقیم این صنعت دانست که اگر درآمدهای غیر مستقیم و القایی را نیز به درآمد مستقیم اضافه کنیم به ارقام بسیار بالایی میرسیم.
در سال گذشته درآمد مستقیم گردشگری در ایران ۷.۵ درصد رشد کرد و کمک بزرگی به اقتصاد ایران کرد
در سال گذشته درآمد مستقیم این صنعت در ایران ۷.۵ درصد رشد کرد و کمک بزرگی به اقتصاد ایران کرد زیرا ایران در سالهای اخیر به خصوص در جریان تحریمها با مشکلات زیادی روبهرو شده بود و بعد از عادی شدن فضای جامعه جهانی در قبال ایران، توریستها توانستند با آرامش بیشتری وارد ایران شوند و از این محل درآمد زیادی نصیب اقتصاد کشور شود.
طبق پیشبینی این کنسول جهانی در فاصله سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۷، سهم این صنعت در تولید ناخالص داخلی ایران سالانه ۲.۵ درصد رشد خواهد کرد. در سال ۲۰۲۷ سهم این صنعت به تولید ناخالص داخلی به مرز ۲.۹ درصد میرسد ولی ارزش دلاری آن برابر با ۱۶.۶ میلیارد دلار امریکا خواهد بود.
اما تاثیر این صنعت روی اقتصاد را تنها نمیتوان به تاثیرات مستقیم آن محدود کرد. صنعت توریسم مانند دیگر صنایع هم تاثیر مستقیم روی اقتصاد دارد و هم از طریق ایجاد مشاغل در صنایع وابسته تاثیر غیرمستقیم دارد. در سال ۲۰۱۶ مجموع تاثیر مستقیم و غیرمستقیم صنعت توریسم روی اقتصاد ایران برابر با ۳۱.۵ میلیارد دلار بود که ۷.۷ درصد تولید ناخالص داخلی کشور بود.
در سال ۲۰۱۷ درآمد مستقیم و غیر مستقیم این صنعت به ۴۴.۹ میلیارد دلار رسید که ۶.۶ درصد رشد کرد. اما با توجه به خارج شدن اقتصاد ایران از تحریم نفتی و رشد اقتصادی و رشد ارزش تولید ناخالص داخلی ایران، سهم صنعت توریسم در اقتصاد کشور کاهش یافت. در سال ۲۰۱۷ تاثیر مستقیم و غیر مستقیم صنعت توریسم روی اقتصاد ایران به ۷.۳ درصد تولید ناخالص داخلی تنزل یافت. در این سال ارزش دلاری این صنعت برابر با ۴۴.۹ میلیارد دلار امریکا بوده است.
فرصتهای شغلی ایجادشده در صنعت توریسم
فرصتهای شغلی ایجادشده در نتیجه توسعه صنعت توریسم در ایران را هم میتوان به دو دسته فرصتهای مستقیم و فرصتهای غیر مستقیم و البته فرصتهای شغلی القایی تقسیم کرد. در سال ۲۰۱۶ فرصتهای شغلی مستقیم ایجاد شده در نتیجه صنعت توریسم برابر با ۵۵۹ هزار و ۵۰۰ نفر بود. این صنعت به طور مستقیم ۲.۲ درصد از فرصتهای اشتغال در ایران را ایجاد کرد.
در سال گذشته میزان اشتغال مستقیم در این صنعت ۴.۹ درصد رشد کرد و در فاصله سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۷ نرخ رشد سالانه فرصتهای شغلی ایجاد شده در این صنعت برابر با ۱.۳ درصد در هر سال اعلام شد. انتظار میرود در سال ۲۰۲۷ میلادی ۶۷۰ هزار فرصت شغلی مستقیم در صنعت توریسم ایران ایجاد شود که معادل ۲.۱ درصد از کل فرصتهای شغلی ایجاد شده در این کشور است.
در سال ۲۰۱۶ مجموع فرصتهای شغلی ایجاد شده در صنعت توریسم برابر با ۱ میلیون و ۶۲۴ هزار فرصت بود که برابر با ۶.۵ درصد از کل فرصتهای شغلی موجود در کشور بود. در سال ۲۰۱۷ میلادی فرصتهای شغلی مستقیم و غیر مستقیم ایجاد شده در این صنعت با ۴.۳ درصد افزایش به یک میلیون و ۶۹۵ هزار فرصت شغلی رسید.
تا سال ۲۰۲۷ میلادی فرصتهای شغلی ۱.۵ درصد در سال رشد میکند و در نهایت به ۱ میلیون و ۹۶۴ هزارعدد خواهد رسید. فرصتهای شغلی القایی شامل مشاغلی میشود که در نتیجه درآمدزایی برای اقتصاد کشور از طریق صنعت توریسم ایجاد میشود و زمینه را برای اشتغال مردم و افزایش سرعت رشد اقتصادی در کشور فراهم میکند.
اما کلید رشد هر صنعت در دنیا سرمایهگذاری در آن صنعت برای توسعه زیرساختهای مرتبط با آن است. صنعت توریسم هم از این قاعده مستثنا نیست. سرمایهگذاری برای توسعه راههای کشور، توسعه صنعت حمل و نقل و در نهایت ایجاد امکانات تفریحی و رفاهی در نزدیکی اماکن توریستی و جاذبههای شهرهای مختلف را میتوان از مهمترین حوزهها دانست.
در سالهای اخیر کشورهای مختلف سرمایهگذاری کلانی در این زمینهها انجام دادند و ایران هم در این مسیر گام نهاد ولی مسئله مهم اینجاست که سرمایهگذاری ایران در صنعت توریسم کمتر از دیگر کشورهای خاورمیانه بوده است و سهم کمی از کل سرمایهگذاری انجام شده در صنایع کشور را به خود اختصاص داده است. مسئله نگرانکنندهتر این است که انتظار میرود تا سال ۲۰۲۷ هم وضعیت کم و بیش بر همین منوال باشد و گام بلندی در جهت تغییر سیاست سرمایهگذاری در صنعت توریسم ایران برداشته نشود.
در سال ۲۰۱۶ میلادی ۳.۵ میلیارد دلار در صنعت توریسم ایران سرمایهگذاری شد که ۳.۳ درصد از کل سرمایهگذاری انجام شده در این کشور بود
طبق گزارش منتشر شده توسط کنسول توریسم و سفر جهانی، در سال ۲۰۱۶ میلادی ۳.۵ میلیارد دلار در صنعت توریسم ایران سرمایهگذاری شد که ۳.۳ درصد از کل سرمایهگذاری انجام شده در این کشور بود. در سال ۲۰۱۷ سرمایهگذاری در این صنعت ۶.۳ درصد رشد کرد و انتظار میرود تا سال ۲۰۲۷ سرمایهگذاری در این صنعت به ۶.۲ میلیارد دلار برسد. در سال ۲۰۲۷ سرمایهگذاری در صنعت توریسم معادل ۳.۹ درصد کل سرمایهگذاری در دنیا بود.
طبق گزارش این کنسول جهانی، یکی از اصلیترین و مهمترین بخشها از اثرات مستقیم صنعت توریسم را میتوان درآمد حاصل از وارد شدن توریستها به کشور دانست. مسئلهای که نشان میدهد هرساله چه تعداد توریست به کشور سفر میکنند و هر نفر حاضر است چه مبلغی در طول سفر خود هزینه کند. این معیار تصویری از درآمد صنعت توریسم در سالهای آتی را نشان میدهد. البته هریک از مسافران به خودی خود میتوانند مبلّغی مهم برای تشریح ویژگیها و جاذبههای توریستی کشور باشند و از این نظر حضور آنها در هر کشوری اهمیت دارد.
در سال ۲۰۱۶، ایران ۱۳۰ هزارو ۵۲۵ میلیارد دلار از ورود توریست درآمد داشت. در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۵.۵۳ میلیون توریست وارد وارد ایران شد که نسبت به سال قبل از آن ۱۱.۶ درصد رشد کرد. انتظار میرود در فاصله سالهای ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۷ ورود توریست به ایران سالانه ۳.۴ درصد رشد کند و بالغ بر ۹.۸۵ میلیون نفر شود. در این سال درآمد مستقیم صنعت توریسم در ایران برابر با ۲۰۳ هزار و ۶۲۳ میلیارد ریال خواهد بود.
انواع اثرات صنعت توریسم روی اقتصاد
اول، اثر مستقیم: اثر مستقیم یا مشارکت اقتصادی مستقیم صنعت توریسم را میتوان شامل درآمد حاصل از تامین اقامتگاه و هتل، خدمات حمل و نقل و خدمات تفریحی در کنار ایجاد جاذبههای گردشگری و کسب درآمد از آنها دانست.
دوم، اثر غیرمستقیم: شامل هزینههای سرمایهگذاری در بخش ایجاد جاذبهها و امکانات گردشگری در کشور، هزینههای مصرفی و سرمایهگذاری دولت در بخشهای مرتبط با این صنعت و در نهایت تاثیر اقتصادی ناشی از خریدهای لازم برای تکمیل زیرساختهای صنعت گردشگری برای عرضهکنندگان خدمات و تولیدکنندگان است.
سوم، اثرات القایی: تاثیر اقتصادی ناشی از صرف درآمد ناشی از توسعه صنعت توریسم برای مردم کشور به منظور تامین مخارج روزمره و مصرف را شامل میشود. به تعبیر بهتر نیروهایی که در بخشهای مختلف اقتصادی مشغول به کار هستند و به دلیل توسعه صنعت توریسم درآمد کسب میکنند، این درآمد را در بخشهای مختلف اقتصاد صرف میکنند و گردش پول را در اقتصاد افزایش میدهند. این اثر تحت عنوان اثر القایی صنعت توریسم نامگذاری شده است. این اثرات را هم میتوان روی تولید ناخالص داخلی کشور و هم روی اشتغال محاسبه کرد.
جایگاه ایران در جهان
کنسول توریسم و سفر جهانی در گزارش اخیر خود به مقایسه وضعیت ۱۸۵ کشور از جنبههای مختلف مرتبط با صنعت توریسم پرداخته است. طبق این گزارش در سال ۲۰۱۶ ایران از نظر تاثیر اقتصادی مستقیم صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی جایگاه ۳۴ جهان را داشته است. در این سال تاثیر اقتصادی این صنعت ۱۱.۹ میلیارد دلار بود که از متوسط جهانی کمتر بود.
متوسط جهانی تاثیر اقتصادی مستقیم صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی برابر با ۱۹.۱ میلیارد دلار بوده است و کشورهای ترکیه و عربستان بیش از این میزان متوسط درآمد مستقیم از صنعت توریسم کسب کردند. باید در نظر داشت کشورهای خاورمیانه به طور متوسط ۶.۳ میلیارد دلار از صنعت توریسم درآمد کسب کردند و این مسئله که درآمد ایران از متوسط درآمد منطقه بالاتر است خبر بسیار خوبی محسوب میشود.
در سال ۲۰۱۶ ایران ۳۱.۵ میلیارد دلار از این صنعت درآمد کسب کرد که متاسفانه از متوسط درآمد جهانی کمتر بود
اما اگر مجموع اثر مستقیم و غیر مستقیم و القایی صنعت توریسم را در نظر بگیریم خواهیم دید که در سال ۲۰۱۶ ایران ۳۱.۵ میلیارد دلار از این صنعت درآمد کسب کرد که متاسفانه از متوسط درآمد جهانی کمتر بود ولی همچنان فاصله زیادی از متوسط درآمد کشورهای خاورمیانه داشته است.
در سال ۲۰۱۶ متوسط درآمد جهان از صنعت توریسم برابر با ۵۳.۷ میلیارد دلار و متوسط درآمد خاورمیانه از این صنعت برابر با ۱۷.۵ میلیارد دلار بوده است. در همین سال مجموع درآمد مستقیم و غیر مستقیم و القایی کشورهای ترکیه و عربستان از صنعت توریسم به ترتیب برابر با ۸۸ میلیارد دلار و ۶۵.۲ میلیارد دلار بوده است. ایران از این نظر در میان ۱۸۵ کشور دنیا جایگاه ۳۳ را داشت.
در سال ۲۰۱۶ صنعت توریسم به طور مستقیم برای ۵۵۹.۷ هزار نفر فرصت شغلی ایجاد کرد که از متوسط جهانی کمتر بود. میزان مشاغل مستقیم ایجاد شده در صنعت توریسم در سال ۲۰۱۶ در جهان برابر با ۸۴۳.۹ هزار شغل بود در حالی که به طور متوسط در خاورمیانه ۱۸۱.۳ هزار فرصت شغلی ایجاد شده است. ایران از این نظر جایگاه ۳۰ دنیا را دارد. اما اگر مجموع مشاغل ایجاد شده در اثر توسعه صنعت توریسم شامل مشاغل مستقیم و غیر مستقیم و القایی را حساب کنیم به رقم یک میلیون و ۶۲۴ هزار نفر میرسیم.
متوسط شمار فرصتهای شغلی ایجاد شده در دنیا مرتبط با این صنعت برابر با ۲ میلیون و ۱۵۲.۹ هزار عدد و متوسط شمار فرصتهای شغلی ایجاد شده در خاورمیانه برابر با ۴۴۰.۸ هزار شغل بوده است. فرصتهای شغلی ایجاد شده در ایران تقریبا ۴ برابر خاورمیانه است و ایران از این نظر جایگاه ۲۶ را در دنیا دارد.
در سال ۲۰۱۶ ایران ۳.۵ میلیارد دلار در صنعت توریسم سرمایهگذاری کرد که از متوسط جهانی و متوسط خاورمیانه پایینتر بود. متوسط سرمایهگذاری انجام شده در صنعت توریسم در دنیا برابر با ۴.۴ میلیارد دلار و در خاورمیانه برابر با ۳.۸ میلیارد دلار بوده است و ایران از نظر میزان سرمایهگذاری در صنعت توریسم رتبه ۳۹ را در دنیا دارد.
با وجود اینکه ایران از نظر میزان سرمایهگذاری و درآمد صنعت توریسم در جایگاه ۳۰ تا ۴۰ در دنیا قرار دارد ولی مقایسه میزان درآمد ایجاد شده در این صنعت به تولید ناخالص داخلی و میزان فرصتهای شغلی ایجاد شده به کل مشاغل در این کشور نشان میدهد که وضعیت ایران در صنعت توریسم چندان مطلوب نیست.
جایگاه ایران از نظر درآمد صنعت توریسم به کل تولید ناخالص داخلی در میان ۱۸۵ کشور دنیا بیش از ۱۱۰ است یعنی با وجود پتانسیلهای زیادی که این کشور دارد و تنها به دلیل بیتوجهی به سرمایهگذاری در این صنعت و بازاریابی صحیح برای جذب توریستهای خارجی و تامین امکانات لازم برای وارد شدن آنها، این صنعت بازدهی مناسبی برای اقتصاد ندارد. آمار نشان میدهد سهم درآمد صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی این کشور برابر با ۲.۹ درصد است که در میان ۱۸۵ کشور جایگاه ۱۱۹ را به خود اختصاص داده است.
متوسط سهم درآمد مستقیم صنعت توریسم به تولید ناخالص داخلی در خاورمیانه برابر با ۳.۳ و در دنیا برابر با ۳.۱ درصد اعلام شده است که کشورهای لبنان و سوریه و ترکیه و عربستان بیش از این سهم درآمد کسب میکنند. سهم مجموع درآمدهای صنعت توریسم اعم از مستقیم و غیر مستقیم و القایی به تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۲۰۱۶ برابر با ۷.۷ درصد بود و ایران از این نظر جایگاه ۱۲۱ را در دنیا داشت. این در حالی است که نسبت مذکور برای خاورمیانه برابر با ۹.۱ درصد و برای دنیا برابر با ۱۰.۲ درصد بوده است.
میزان سرمایهگذاری انجام شده در صنعت توریسم در دیگر کشورهای خاورمیانه از متوسط جهانی هم بیشتر است و این نشان از تلاش خاورمیانه برای استفاده از این فرصت اقتصادی دارد. به همین دلیل ایران برای اینکه بتواند از این فرصت استفاده کند باید هرچه سریعتر سیاستهای لازم برای توسعه سرمایهگذاری را وضع کند و سرمایههای خارجی و داخلی را به این بازار هدایت کند. در غیر این صورت نخواهد توانست در این فضا رقابت کند و توریستهای خارجی دیگر کشورهای خاورمیانه را به عنوان مقصد اصلی خود برای سفر انتخاب میکنند.