بورس اوراق بهادار تهران مبتنی بر نظام بازار آزاد با هدف تشویق بخش خصوصی در اقتصاد ایران تاسیس شد و از بهمن ماه 1346 فعالیت خود را آغاز کرد.
بازار بورس اوراق بهادار در ایران امروز 50 ساله شد آن هم در شرایطی که بورس در سردترین روز سرد سال تنها حدود 500 واحد تا رسیدن به رکورد 100 هزار واحد فاصله دارد و اگر این اتفاق امروز رخ دهد، جشن بزرگداشت نیم قرن بورس در ایران با یک رکورد طلایی همزمان می شود.
ایده اولیه ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران به سال ۱۳۱۵ بازمی گردد که به درخواست دولت ایران، شخصی بلژیکی به نام وان لوترفلد درباره تشکیل بورس اوراق بهادار در ایران بررسی هایی انجام داد و طرح قانونی تاسیس و اساسنامه آن را نیز تهیه کرد. هر چند که در همان زمان بانک ملی ایران نیز به عنوان سازمان متولی امور پولی کشور، مطالعاتی در این زمینه انجام داد، اما به علت نامساعد بودن شرایط برای ایجاد بورس اوراق بهادار و وقوع جنگ جهانی دوم تمام کارهای انجام شده، متوقف شد تا اینکه دورباره از دهه 40 و با رونق گرفتن صنایع مهم در کشور این موضوع مجددا مطرح شد.
به دنبال تحولات اقتصادی و اجتماعی دهه ۱۳۴۰ و با توجه به ارتباط گسترده سیاسی و اقتصادی ایران آن دوره با غرب، نحوه تاسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن، و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص شد و در اردیبهشت ۱۳۴۵ لایحهٔ قانون بورس اوراق بهادار درمجلس شورای ملی به تصویب رسید.
در سایت بورس اوراق بهادار درباره تاریخچه این سازمان و شکل گیری بازار سرمایه در ایران نوشته شده:« به دنبال تحولات اقتصادی و اجتماعی در دهه 1340 و شروع حرکت اقتصاد ایران به اقتصاد مبتنی بر بازار و افزایش فعالیت های صنعتی در آن دوره که تامین مالی آن بدون شک نیازمند بازارهای جدید بود، ایجاد بورس اوراق بهادار در دستور کار قرار گرفت و قانون تاسیس آن در اردیبهشت 1345 به تصویب مجلس شورای ملی رسید و پس از آن، بورس اوراق بهادار تهران مبتنی بر نظام بازار آزاد با هدف تشویق بخش خصوصی در اقتصاد ایران تاسیس شد و از بهمن ماه 1346 فعالیت خود را با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس آباد به طور رسمی آغاز کرد.»
حجم معاملات در بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۵۷ به دلیل تبعیت از افزایش آهنگ رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده حاصل در بخش صنعت و همچنین به دلیل پذیرش و داد وستد اوراق قرضه، از ۸۳ میلیارد ریال به ۱۵۰ میلیارد ریال افزایش یافت. طی پانزده سال فعالیت آغازین بورس، در مجموع سهام ۱۰۵ شرکت در بورس پذیرفته شد. از نیمه دوم سال ۱۳۵۷ با بروز اعتصاب و تعطیلی واحدهای تولیدی و بازرگانی در جریان انقلاب اسلامی، بورس اوراق بهادار تهران به دلیل بی‌اعتمادی به دولت و وضع مالی شرکت‌ها، و فرار سرمایه با سقوط سهام و کاهش معاملات روبه رو شد و به حالت نیمه تعطیل درآمد.
همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر ۱۳۵۸ باعث دسته بندی صنایع در چهار گروه شد که به موجب آن سازمان صنایع ملی ایران برای اداره امور آن‌ها پدید آمد. بدین ترتیب بر اثر ملی شدن بانک ها، بیمه و صنایع کشور تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شدند؛ ضمن آن که داد وستد اوراق قرضه نیز به دلیل داشتن بهره مشخص، ربوی تشخیص داده شد؛ بنابراین به دلیل عوامل فوق و وقوع جنگ ایران و عراق، داد وستد سهام و اوراق قرضه در بورس اوراق بهادار تهران تا سال ۱۳۶۱ تقریباً متوقف شد.
در سال ۱۳۶۲ تا حدودی تقاضا برای سهام وجود داشت، ولی به دلیل پایین بودن قیمت‌های پیشنهادی خریداران، عرضه کنندگان چندان زیاد نبودند. در سال ۱۳۶۳، به دنبال تصمیم دولت مبنی بر واگذاری تعدادی از کارخانه های دولتی، به کارگران و سایر افراد بخش خصوصی، مبادلات سهام، اندکی افزایش یافت و تا سال ۱۳۶۷ افزایش حجم معاملات با نرخ کاهشی ادامه یافت. پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل متحد و پایان جنگ در تابستان ۱۳۶۷ و همچنین تصویب قانون جدید مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات تعاون ملی برای بازسازی در اواخر سال ۱۳۶۷ و مهم تر از هر چیز تصویب قانون برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در همین سال، باعث رونق دوباره بورس اوراق بهادار تهران بعد از سال ها و رشد حجم معاملات شد.
بورس اوراق بهادار تهران از سال ۱۳۷۶، دورهٔ تازه‌ای از فعالیت خود را تجربه کرده‌است و زمینه‌های تحولات بعدی بازار سرمایه با اعمال برنامه‌های اصلاحی از این سال پایه ریزی شده است که البته همچنان ادامه دارد.
تغییرات قوانین در بازار بورس
باوجود همه فراز و نشیب هایی که بورس اوراق بهادار در ایران در طول 50 سال گذشته تجربه کرده است اما قوانین آن چنان که تصور می شود، تغییر نکرده است. در سایت بورس دراین باره نوشته شده:« بورس اوراق بهادر تهران از ابتدای شکل گیری تا سال 1384 در چارچوب تعیین شده در قانون مصوب اولیه فعالیت کرد، در این ساختار سازمان کارگزارن بورس اوراق بهادار تهران به عنوان تنها رکن اجرایی، با شخصیت حقوقی مستقل غیر انتفاعی، مسئولیت اداره بورس را برعهده داشت. این سازمان را هیئت مدیره هفت نفره ای ادراه می کرد که توسط مجمع عمومی اعضا آن انتخاب می شدند. هیئت مدیره هم دبیرکل را به عنوان بالاترین مقام اجرایی بورس انتخاب می کرد.»
«نظارت بر فعالیت سازمان کارگزارن بورس تهران هم شورای بورس، به عنوان بالاترین رکن تصمیم گیری و مسوول و ناظر حسن اجرای قانون تاسیس بورس اوراق بهادار، قرار داشت. قانون تاسیس بورس اوراق بهادر، در سال 1384 باتوجه به عدم توان پاسخگویی به نیازهای جدید بازار اوراق بهادار، مورد بازنگری قرار گرفت و در آذر همان سال، قانون بازار اوراق بهادار به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.»
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
