یکی از تفاوت‌های عمده انقلاب چهارم با انقلاب‌های قبلی این است که از درهم‌آمیختن چندین تکنولوژی و چندین دیسیپلین پژوهشی شکل گرفته است.
ترجمه: کاوه شجاعی/آینده نگر
انقلاب چهارم صنعتی مظهر تغییراتی بنیادین در نحوه زندگی، کار و رابطه ما با یکدیگر است. این فصلی جدید در توسعه انسانی به کمک پیشرفت‌های تکنولوژیک است و می‌توان اهمیت و قدرت این تکنولوژی‌ها را با تکنولوژی‌های انقلاب‌های اول، دوم و سوم صنعتی مقایسه کرد. این انقلاب تازه جهان‌های فیزیکی، دیجیتال و بیولوژیکی را طوری با هم می‌آمیزد که تاکنون بی‌سابقه بوده و فرصت‌ها و مخاطرات تازه را به ارمغان می‌آورد. سرعت، وسعت و عمق این انقلاب ما را مجبور می‌کند که در حوزه‌های مختلفی دست به بازاندیشی بزنیم: از شکل توسعه کشورها گرفته تا چگونگی ایجاد ارزش در سازمان‌ها و حتی اینکه انسان بودن یعنی چه. تم سال ۲۰۱۹ مجمع جهانی اقتصاد که سالانه در داوس برگزار می‌شود انقلاب چهارم صنعتی است. در این اینجا با استفاده از مقاله‌هایی که قرار است در نشست‌های مختلف این مجمع ارائه شود به جنبه‌های مختلف انقلاب چهارم صنعتی و راه‌های استفاده از فرصت‌ها و آماده‌شدن برای تهدیدهایش خواهیم پرداخت.
ابعاد انقلاب چهارم صنعتی
۱. تکنولوژی‌های درهم‌آمیخته
یکی از تفاوت‌های عمده انقلاب چهارم با انقلاب‌های قبلی این است که از درهم‌آمیختن چندین تکنولوژی و چندین دیسیپلین پژوهشی شکل گرفته است. تقریبا هرگونه پیشرفت تازه‌ای در هر حوزه‌ای حالا به ظرفیت دیجیتال آن حوزه مربوط است. مثلا پیشرفت در ویرایش ژنتیکی بدون بهبود بی‌سابقه قدرت کامپیوترها و تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات در حد کنونی ممکن نبوده است. یا مثلا اگر پیشرفت‌های اخیر در حوزه هوش مصنوعی پیش نیامده بودند ربات‌های پیشرفته کنونی به وجود نمی‌آمدند. حالا در حوزه‌هایی مثل خودروهای بدون راننده و چاپ سه‌بعدی، جهان‌های فیزیکی و دیجیتال با یکدیگر اصطکاک پیدا کرده‌اند. پیشرفت در حوزه سنسورها باعث شده ربات‌ها و سیستم‌های خودمختار محیط خود را بهتر بفهمند و واکنش بهتری به آن نشان دهند. این یعنی ربات‌ها که تا حالا فقط در کارخانه‌ها کار می‌کردند به زودی می‌توانند وارد دنیای بیرونی شوند و وظایف گسترده‌تری را برعهده بگیرند. این سیستم‌ها در حال حاظر می‌توانند به کمک اینترنت بی‌سیم به اطلاعات آنلاین دسترسی داشته باشند، به یکدیگر متصل شوند و با هم به تبایدل تجربه و اطلاعات بپردازند. نسل جدید ربات‌ها به عنوان عناصر «اینترنت اشیا» ظهور می‌کنند و این یعنی روابط انسان‌ها و ربات‌ها وارد مرحله‌ای تازه می‌شود.
جهان‌های فیزیکی و بیولوژیکی هم به سرعت در حال ادغام هستند و این را مدیون ابداع مواد جدیدی هستیم که برای تقلید از جهان بیولوژیکی طراحی شده‌اند. مثلا کشف دسته جدیدی از پلیمرهای گرماسخت و قابل بازیافت (با نام polyhexahydrotriazine) قدمی بزرگ رو به جلو به سمت اقتصاد پایدار خواهد بود. مواد و ترکیبات جدید حالا به طور فزاینده‌ای در عمل پیوند اندام بدن استفاده می‌شوند. به کمک این مواد و تکنولوژی چاپ سه‌بعدی اندام‌های پیشرفته مصنوعی تولید می‌شود که مختص هر بیمار است. یک حوزه جنجالی در همپوشانی جهان‌های دیجیتال و بیولوژیک مسئله مهندسی ژنتیک است. سیستم‌های ویرایش ژنتیکی که در طول سال‌های اخیر ارزان‌تر و قابل‌دسترس‌تر شده (مثل CRISPR/Cas9) این توانایی را به دانشمندان داده تا قطعات DNA را در گیاهان و جانوران جابه‌جا، اصلاح یا حذف کنند. جهان‌های بیولوژیک و دیجیتال در حوزه‌های گوناگونی به هم نزدیک شده‌اند: مثل استفاده از حسگرها برای کنترل وضع سلامتی و رفتاری اشخاص و تلاش برای فهم یا تاثیرگذاری روی فعالیت مغزی شخص.
۲.انقلاب در مشاغل و مهارت‌ها
انقلاب چهارم صنعتی وظایف شغلی و گروه‌های مهارتی را متحول می‌کند. از آنجا که مدل‌های کسب‌وکار در انقلاب چهارم تغییر می‌کنند وضعیت مشاغل به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. در نتیجه شاهد اشتغال‌زایی عظیم و بیکاری عظیم خواهیم بود. در دنیای جدید بهره‌وری کارگران به شدت افزایش خواهد یافت و شکاف میان مهارت‌های مورد نیاز کارفرمایان هم بالا خواهد رفت. (این یعنی کارفرمایان به افراد متخصص در حوزه‌های متنوع‌تری نیاز خواهند داشت.) در جریان انقلاب‌های صنعتی گذشته دهه‌ها طول کشید که سیستم‌های آموزشی جدید و نهادهای بازار کار بتوانند گروه‌های مهارتی تازه را برای مشاغل تازه توسعه دهند. نکته اینجاست که سرعت تحول کسب‌وکار در انقلاب چهارم صنعتی نسبت به انقلاب‌های قبلی تندتر است و نمی‌توان دهه‌ها صبر کرد تا نیروی کار آموزش لازم را ببیند. تضمینی وجود ندارد که حتی مهارت‌های سطح بالای کنونی هم ده سال آینده به درد بازار کار بخورند. فهم اینکه چه مهارت‌هایی در کدام کشورها و کدام صنایع طی چند سال آینده مورد نیاز خواهند بود کلید موفقیت سیاست‌گذاران و کارآفرینان خواهد بود.
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها در این حوزه مسئله ناتوانی سیستم‌های آموزشی کنونی است که نمی‌توانند استعدادهای نهفته را شناسایی کنند، آن را در مسیر درست قرار دهند و از آن بهره بگیرند. این هزینه انسانی و اقتصادی فراوانی بر جامعه تحمیل خواهد کرد. مسئله مهم دیگر این است که اطلاعات در بازار کار دقیق و مرتب نیست و در دنیایی که از یک مهارت می‌توان در صنایع مختلف استفاده کرد نیاز به روش تازه‌ای از دسته‌بندی مشاغل و مهارت‌ها داریم. مثلا یک کارفرما در صنعت خدمات مالی که دچار کمبود تحلیل‌گر داده‌هاست باید بتواند به راحتی به رزومه جویندگان کار در صنایع دیگر هم دسترسی داشته باشد چرا که مهارت‌ها در حوزه تحلیل‌گر داده میان صنایع مختلف با هم همپوشانی دارند. بازار کار در حال تحولی جدی است، به شیوه‌های کنونی نمی‌توان برای بازار کار آینده آماده شد و از نیروی کار آینده استفاده کرد.
۳.جنگ‌های چهاربعدی
انقلاب چهارم صنعتی باعث تغییر بنیادین در مفهوم منازعه و جنگ می‌شود. همین حالا هم مرز میان جنگ و صلح و سرباز و غیرسرباز در حال محو شدن است. در این میان تکنولوژی‌های جدید میدان جنگ را هم‌زمان محلی و جهانی کرده است. گروه‌هایی مثل داعش شاید به لحاظ فیزیکی در مناطق مشخصی فعالیت داشته باشند، اما می‌توانند عمدتا به کمک شبکه‌های اجتماعی از صدها کشور مختلف سربازگیری کنند. منازعه مدرن طبیعتی دورگه دارد و استراتژی‌های کلاسیک میدان جنگ را با تکنیک‌های بازیگران مسلح غیردولتی در هم آمیخته است. حالا علاوه بر نبردهای زمینی، دریایی و هوایی نبردهای اینترنتی هم داریم. می‌توان با اطمینان گفت که ورود بعد آنلاین به صحنه نبردهای آینده غیرقابل اجتناب است. این نه‌فقط شروع جنگ را آسان‌تر، که مرز میان جنگ و صلح را محوتر می‌کند. هر شبکه یا دستگاه متصلی، از سیستم‌های ارتشی تا شبکه الکتریسیته شهری می‌تواند هک شود و مورد حمله قرار بگیرد. برخلاف جنگ‌های گذشته شما خیلی اوقات نمی‌دانید چه کسی به شما حمله کرده یا اصلا مورد حمله قرار گرفته‌اید یا نه.
در منازعات آینده، با ورود ربات‌های نظامی و تسلیحات مجهز به هوش مصنوعی، به جنگ‌های خودمختار عادت خواهیم کرد. کف اقیانوس‌ها و فضا هم به احتمال زیاد نظامی خواهند شد چرا که دولت‌ها و بازیگران خصوصی بیشتری توانایی ارسال ماهواره به فضا و ساخت زیردریایی‌های بدون سرنشین را خواهند داشت. همین حالا هم دسته‌های تبهکار از پهپادهای تجاری برای جاسوسی و حمله به گروه‌های رقیب استفاده می‌کنند. سلاح‌های خودمختاری که توانایی تشخیص هدف را دارند و بدون دخالت انسان شلیک می‌کنند روز به روز به واقعیت نزدیک‌تر می‌شوند. در آینده نزدیک پیشرفت‌های پزشکی به کمک نظامیان می‌آیند و سیستم‌های کامپیوتری‌ای به مغز سربازان متصل می‌شود که می‌تواند آن را قدرتمندتر کند و هم‌زمان تحت کنترل بیشتری قرار دهد. (این سیستم‌ها حالا به بیماران دچار فلج کمک می‌کنند تا اندام‌های خود را حرکت دهند.)
یک سناریوی محتمل دیگر استفاده از دستگاه‌هایی است که در حال حاضر به بیماران دچار آلزایمر کمک می‌کند. ارتش‌ها به کمک دستگاه‌های مشابه به زودی خواهند توانست خاطرات منفی سربازان را پاک کنند یا حتی برایشان خاطراتی نو طراحی کنند تا آنها بتوانند با خیال آسوده‌تری به دشمن شلیک کنند. مباحث جنگ و امنیت در عصر انقلاب چهارم صنعتی به اندازه تکنولوژی‌های پیش‌برنده این انقلاب پیچیده‌اند.
۴.تشدید نابرابری
یکی از بزرگ‌ترین تبعات انقلاب چهارم صنعتی و ابداعات تکنولوژیک مرتبط به آن بدتر شدن نابرابری و تاثیر منفی آن بر بی‌ثباتی‌های اجتماعی است. همه اینها باعث افزایش ریسک سیاسی می‌شود. با آنکه تکنولوژی‌های تازه دسترسی به فرصت‌های استخدام و کاریابی را دموکراتیزه می‌کند – همچین دسترسی به آموزش و دانش را – مشکل اینجاست که در پلت‌فرم‌های جدید تکنولوژی جهانی هرکسی که برنده می‌شود حسابی برنده می‌شود و چیزی برای نفر بعدی باقی نمی‌گذارد. این یعنی نابرابری در ثروت تشدید می‌شود و جامعه بیشتر از گذشته چندشاخه می‌شود. طبق نسخه ۲۰۱۷ «گزارش جهانی ثروت» که توسط Credit Suisse منتشر می‌شود در طول دهه گذشته میزان جهانی ثروت ۲۷ درصد افزایش داشته است و تقریبا بیش از نیمی از ثروت خانوارها در جهان در اختیار یک درصد جمعیت دنیا است. (در سال ۲۰۰۰ حدود ۴۵.۵ درصد از ثروت دنیا در اختیار یک درصد ثروتمند بود.) طبق یک بررسی در سال ۲۰۱۱ در میان کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی میانگین درآمد ۱۰ درصد ثروتمند آن جوامع حدود ۹ برابر ۱۰ درصد فقیر آنها بود. در طول سال‌های آینده در اکثر کشورها نابرابری بدتر خواهد شد، حتی در کشورهایی که در طول سال‌های اخیر درآمد همه گروه‌های جامعه بالا رفته و فقر کاهش یافته است شاهد افزایش نابرابری خواهیم بود.
افزایش نابرابری در ثروت هم باعث نگرانی اقتصادی می‌شود هم نگرانی اجتماعی. در کتاب «سطح روحیه: چرا برابری بیشتر باعث تقویت جوامع می‌شود؟» چاپ ۲۰۰۹ دو دانشمند انگلیسی توضیح می‌دهند که چگونه در جوامعی که نابرابری بالاتر است سطح خشونت بالاتر، تعداد زندانیان بیشتر، تعداد افراد با مشکلات روانی بیشتر، چاقی بالاتر و میزان امید به زندگی پایین‌تر است. در جوامع برابر، میزان سلامت کودکان بالاتر است، اضطراب و مصرف مواد مخدر پایین‌تر است و نوزادان کمتری می‌میرند.
ما در جهانی زندگی می‌کنیم که بیش از دهه پیش به صورت دیجیتالی به هم متصل است، ما عکس‌ها و فیلم‌ها از زندگی دیگر مردم را در لحظه انتشار می‌بینیم و این باعث می‌شود انتظارات ما از زندگی بالاتر برود، این باعث افزایش چشم‌گیر ریسک اجتماعی می‌شود چون خیلی از مردم احساس می‌کنند هیچ‌گاه آن رفاهی را که دیگران دارند تجربه نخواهند کرد. اگر انقلاب چهارم صنعتی باعث محرومیت اجتماعی بزرگی شود و اگر باعث دلسردی بیشتر مردم از نخبگان و ساختار قدرت شود، احتمالا باید شاهد قدرت‌گیری جنبش‌های افراطی باشیم. آنها پس از انقلاب چهارم صنعتی راحت‌تر نیرو جذب خواهند کرد.
۵.دولت شفاف
تکنولوژی‌های انقلاب چهارم صنعتی می‌تواند به دولت‌ها کمک کند تا بهتر حکومت کنند، قابل دسترس‌تر باشند، شفافیت خود را افزایش دهند و بهتر حساب دارایی‌های عمومی را داشته باشند. می‌شود استفاده از اینترنت اشیا در شهر بارسلون را مثال زد که به کمک آن شهرداری نظارت بهتری روی جمع‌آوری زباله دارد و میزان برق مصرفی چراغ‌های پارک‌ها و معابر را بهتر کنترل می‌کند. یا دولت استونی که به کمک تکنولوژی بلاک‌چین توانسته اطلاعات ملی و خدمات آنلاین را امن کند. اما تکنولوژی می‌تواند چالش‌هایی جدی برای حکومت به وجود آورد چراکه قرارداد اجتماعی میان حاکمان و شهروندان را مورد تهدید قرار می‌دهد. مثلا تشدید استفاده شهروندان از شبکه‌های اجتماعی باعث شده آنها به سهولت بیشتری در معرض اطلاعات نادرست و دغل‌کاری‌های سیاسی قرار گیرند. (مثل استفاده شرکت کمبریج آنالایتیکا از اطلاعات خصوصی کاربران فیس‌بوک و کمکش به پیروزی ترامپ). دولت‌ها مجبور خواهند شد برای روبه‌رو شدن موثر با گسترش تکنولوژی‌های جدید، نگاه خود را به نظارت و شیوه‌های نظارتی‌شان به طور مرتب آپدیت کنند. دولت چابک باید به دنبال راه‌هایی باشد که به او کمک کند موضوع مورد نظارتش را بهتر بفهمد. همکاری نزدیک با کسب‌وکارها و جامعه مدنی از پیش‌شرط‌های چنین رویکردی است.
چابک‌بودن به معنای سرآسیمه‌بودن سیاست‌گذاران و بی‌ثباتی در تصمیمات نیست. به معنای به وجود آوردن یک محیط تصمیم‌گیری است که در برابر بی‌ثباتی‌های ناگذیر اجتماعی، اقتصادی و تکنولوژیکی انعطاف‌پذیرتر است. دولت در عصر انقلاب چهارم صنعتی باید توانایی درک این نکته را داشته باشد که تکنولوژی‌های نو روی بازار کار، پول، مالیات، امنیت و حریم خصوصی تاثیر عمیق می‌گذارد. بدون پذیرش این واقعیت ناگزیر، آمادگی در برابر آینده بی‌معناست.
۶.مدل‌های جدید کسب‌وکار
در نتیجه انقلاب چهارم صنعتی، روابط میان کسب‌وکارها و مشتریانشان به طرز بنیادینی تغییر می‌کند و به سمت مدل همیشه متصل و بنابر تقاضا (on-demand) حرکت می‌کند. سرویس پیام‌رسان واتس‌اپ – که متعلق به فیس‌بوک است – در اوایل سال ۲۰۱۸ گزارش داد که کاربرانش روزانه ۶۰ میلیارد پیام رد و بدل می‌کنند. یا غول چینی فروش اینترنتی علی‌بابا که روز ولنتاین فروش تخفیف‌دار «روز مجرد‌ها» راه انداخت و ۱۴ میلیارد دلار فقط در چین جنس فروخت. (۶۸ درصد خرید در این روز توسط کاربران موبایل انجام شد.) رشد دیجیتال فقط به کشورهای پیشرفته محدود نیست، کشورهایی که تاکنون عقب مانده‌اند به سرعت خودشان را می‌رسانند. طبق برآوردها انتظار می‌رود بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ حدود ۲۴۰ میلیون کاربر اینترنت موبایل به کاربران در جنوب صحرای آفریقا اضافه می‌شود.
در چنین دنیایی صاحبان کسب‌وکار باید درک کنند که چطور ارزش محصولاتشان را به لحاظ دیجیتال بالا ببرند. مثلا تسلا، شرکت تولیدکننده خودروهای برقی، نرم‌افزار ماشین‌هایش را به صورت اتوماتیک و بی‌سیم آپدیت می‌کند تا آنها از ماشین‌های جدیدتر عقب نمانند.
علاوه بر این، انقلاب چهارم صنعتی انواع تازه‌ای از همکاری را می‌طلبد. غول‌های تجاری تثبیت‌شده عموما در برابر نیازهای رو به تحول مشتریان حساسیت لازم را نشان نمی‌دهند و شرکت‌های جوان‌تر به دنبال سرمایه‌ها و اطلاعات عمیقی هستند که در اختیار شرکت‌های مسن غول‌پیکر است. وقتی شرکت‌ها منابعشان را با هم تقسیم می‌کنند برای دو طرف و کل اقتصاد ارزش افزوده چشم‌گیری به وجود می‌آید. در چنین شرایطی مدل‌های تجاری نو به کار صاحبان کسب‌وکارها خواهند آمد که در میان آنها می‌توان به استراتژی پلت‌فرم اشاره کرد. بر اساس این استراتژی شما دیگران را تشویق می‌کنید که به کمک زیرساخت‌ها و ابزارهای شرکت شما دست به تولید بزنند. شاید مهم‌ترین و مشهورترین نمونه موفقیت این استراتژی شرکت اپل و محصول آیفون آن باشد. در واقع آیفون و بازار نرم‌افزارهای آن – اپ استور – یک پلت‌فرم برای فروش نرم‌افزار به حساب می‌آید و هزاران شرکت نرم‌افزاری منحصرا از طریق برنامه و بازی ساختن برای آیفون پول درمی‌آورند و هم‌زمان ارزش آیفون را برای مشتریان بالا می‌برند. بر اساس برآورد Accenture در سال ۲۰۱۶ پانزده شرکت اصلی پلت‌فرم دنیا ۲.۶ تریلیون دلار از بازار جهانی را در اختیار خود دارند. در عصر انقلاب چهارم صنعتی که سرعت تحولات بسیار بالاست مهم‌تر از مدل تجاری که یک شرکت انتخاب می‌کند قابلیت انعطاف‌پذیری آن است که سرنوشتش را مشخص خواهد کرد.
۷.اخلاق و هویت
ابداعاتی که همراه با انقلاب چهارم صنعتی جهان را متحول می‌کنند، در حوزه‌هایی مثل بیوتکنولوژی و هوش مصنوعی، به زودی باعث مباحثی رادیکال خواهند شد چون مفهوم کلماتی کلیدی مثل انسان تغییر خواهد کرد. وقتی که علوم جدید مثل آن چیزی که در کتاب‌های علمی-تخیلی خوانده‌ایم بتوانند محدودیت‌های طول عمر، سلامت و قدرت شناخت انسان را تغییر دهند نگاه ما به خودمان عوض خواهد شد. همچنان که دانش بشر رو به جلو می‌رود و کشف‌های جدید رخ می‌دهد، نیاز به مباحثات مرتبط اخلاقی بالا می‌رود. اگر علم بتواند طول عمر بشر را دوبرابر یا بیشتر کند چه باید بکنیم؟ اگر علم ژنتیک اجازه بدهد که نوزادان را از قبل طراحی کنیم جهان به کدام سمت می‌رود و مسئولیت ما نسبت به نسل بعدی چیست؟ اگر چیپ‌ست درون سرمان کار بگذاریم که همیشه متصل به اینترنت باشد و حافظه و قدرت ذهنی‌مان را تقویت کند آیا ما همان آدم سابق خواهیم بود؟ اگر بعضی از کشورها که در این حوزه‌ها پیشرفته‌ترند دست به پرورش انسان‌هایی با قابلیت‌های ذهنی و جسمی بالاتر بزنند چه بلایی بر سر بقیه کشورها – با انسان‌هایی ضعیف‌تر- می‌آید؟ اینها چالش‌هایی اخلاقی‌اند که نیاز ما را به قوانین نظارتی در حوزه‌های علمی نشان می‌دهند. مسئله دیگر وضعیت ماشین‌ها و ربات‌هایی است خصوصیات شبه‌انسانی پیدا کرده‌اند. جوامع چطور باید با این موجودات برخورد کنند و آیا موجودات اجازه پیدا خواهند کرد که به طور خودمختار در مورد موضوعات حساس – مثلا مرگ و زندگی یک بیمار – تصمیم بگیرند؟ شرکت‌ها و سیاست‌گذاران دولتی به زودی با مسائل مهمی در این حوزه – مثل امنیت اطلاعات، حریم خصوصی و تنش‌های هویتی – دست و پنجه نرم خواهند کرد.
به علاوه این نگرانی وجود دارد که با عمیق‌شدن روابط فردی و جمعی ما با تکنولوژی، برخی از مهارت‌های اجتماعی ما – مثل توانایی همدلی – تضعیف شود. همین حالا هم شاهد چنین روندی هستیم. نتایج یک تحقیق سال ۲۰۱۰ انستیتوی تحقیقات اجتماعی دانشگاه میشیگان نشان داد که میزان همدلی در دانشجویان سال‌های اول این دانشگاه در مقایسه با دانشجویان ۳۰-۲۰ سال پیش حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است. اکثر این افول بعد از سال ۲۰۰۰ و فراگیرشدن اینترنت رخ داده است. طبق نظرسنجی مرکز نیسلن در سال ۲۰۱۷ افراد ۲۰ تا ۳۰ سال در آمریکا به طور میانگین هفته‌ای ۶ ساعت را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذراندند. میزان وقت‌گذرانی افراد ۳۵ تا ۴۹ ساله در شبکه‌های اجتماعی ۷ ساعت بوده است. تعامل آنلاین کم‌کم جایگزین گفت‌وگوی رودررو می‌شود و این ترس وجود دارد که مردم کم‌کم در گوش‌دادن به دیگران، برقراری تماس چشمی و فهم زبان بدن افراد دچار مشکل شوند. برای مقابله با چنین چالش‌هایی سیاست‌گذاران باید مطمئن شوند که انقلاب چهارم صنعتی به فردگرایی و انسان‌گرایی اهمیت خواهد داد و تکنولوژی را به عنوان ابزاری ساخته دست بشر برای خیر رساندن به بشر نگاه خواهد کرد نه هدف و راهنمای بشر. اگر تکنولوژی نتواند در خدمت منافع عمومی باشد آینده روشنی در انتظارمان نخواهد بود.
8.ابداع و بهره‌وری
با وجود پیشرفت‌های عظیم در حوزه تکنولوژی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده، میزان بهره‌وری در جهان در طول دهه گذشته یا رو به افول گذاشته یا تغییری نکرده است. در آمریکا، طبق آمار اداره کار این کشور، بهره‌وری نیروی کار – که با میزان تولید شخص در هر ساعت سنجیده می‌شود – بین سال‌های ۱۹۴۸ تا ۱۹۸۳ به طور متوسط سالانه ۲.۴ درصد افزایش داشته است، بعد این رقم بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷ افزایشی ۲۰۷ درصدی داشته و بعد بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵ به ۱.۳ درصد سالانه سقوط کرده است. رابرت گوردون، اقتصاددان آمریکایی در کتاب سال ۲۰۱۶ خود با عنوان «ظهور و سقوط رشد آمریکایی» می‌نویسد گسست میان ابداع و بهره‌وری نتیجه ابداعاتی است که در مقایسه با تحولات دراماتیک انقلاب‌های صنعتی قبلی کمتر به نفع اقتصاد بوده‌اند. فراموش نکنید که ابداعات در انقلاب‌های قبلی باعث تحول کامل مثلا در سیستم‌های مربوط به فاضلاب، انرژی و حمل و نقل شده بودند. البته گروهی از تحلیل‌گران براین باورند که انقلاب چهارم صنعتی بهره‌وری را بالا برده اما با ابزارهای سنتی نمی‌توان این افزایش را محاسبه کرد. تعداد زیادی از کالاها و خدمات جدید غیررقابتی هستند یعنی شما می‌توانید بارها و بارها آن را مصرف کنید بدون آنکه هزینه تازه‌ای پرداخت کنید یا باعث کمیابی آن جنس برای بقیه شوید – مثل استفاده از فیس‌بوک و اینستاگرام. دیجیتال بودن فروشگاه‌ها و همچنین بخش عظیمی از محصولات باعث شده تکنیک‌های سنتی اندازه‌گیری بهره‌وری ناکارآمد شوند و نیاز به تکنیک‌های تازه به شدت احساس می‌شود. فیس‌بوک به شما کالایی را نمی‌فروشد و به همین خاطر اقتصاددانان در برآورد بهره‌وری آن دچار مشکل هستند.
یک توضیح دیگر هم وجود دارد: هنوز ما وارد عصر انفجار بهره‌وری ناشی از تکنولوژی‌های تازه انقلاب چهارم صنعتی نشده‌ایم. این انقلاب هنوز به اکثریت دو میلیارد نفری که از اقتصاد جهانی جدا افتاده‌اند نرسیده و احتمالا همین گروه است که از این انقلاب بیشترین سود را خواهد برد. تعدادی از تکنولوژی‌ها و روندهایی که ابداع شده‌اند تا نیروهای منفی را مدیریت کنند – مثل تاثیرات محیط زیستی گرم شدن زمین – هنوز به طور گسترده مورد استفاده قرار نگرفته‌اند و هنوز نمی‌توانیم میزان موفقیتشان را اندازه بگیریم.
فراموش نکنید که ما هنوز در مرحله آغازین انقلاب چهارم صنعتی هستیم و سازمان‌های کمی تاکنون توانسته‌اند خود را برای بهره‌بردن کامل از آن آماده کنند. ما قبلا هم در انقلاب‌های اول تا سوم شاهد چنین کندی‌ای بوده‌ایم. فهم کامل مزایای انقلاب جدید صنعتی نیازمند فرم‌های سازمانی تازه، مهارت‌های تازه و شیوه تفکر تازه است. برای انقلاب چهارم آماده شوید.
چهار انقلاب صنعتی
انقلاب اول
اولین انقلاب صنعتی بین قرون هجدهم و نوزدهم در اروپا و آمریکا شکل گرفت. طی این دوره جوامع اکثرا غیرشهری و کشاورزی، به جوامع شهری و صنعتی تبدیل شدند. صنایع آهن و نساجی به همراه موتور بخار نقشی مرکزی در انقلاب صنعتی اول ایفا کردند.
انقلاب دوم
انقلاب دوم صنعتی بین ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۴ درست قبل از شروع جنگ جهانی اول رخ داد. طی این دوره جهان شاهد رشد صنایعی بود که از قبل وجود داشتد و صنایعی جدید – مثل فولاد، نفت و الکتریسته – هم به وجود آمدند. مهم‌ترین خصوصیت این دوره ورود نیروی الکتریسته به صنعت بود که باعث شد تولید انبوه امکان‌پذیر شود. پیشرفت‌های تکنولوژیک عمده در جریان این دوره تلفن، لامپ، گرامافون و موتور درون‌سوز بودند.
انقلاب سوم
انقلاب صنعتی سوم یا انقلاب دیجیتال به پیشرفت تکنولوژی از الکترونیک آنالوگ و دستگاه‌های مکانیکی به تکنولوژی دیجیتال کنونی اطلاق می‌شود. این دوره از دهه ۱۹۸۰ شروع شد و هنوز ادامه دارد. مهم‌ترین پیشرفت‌های این دوره کامپیوترهای شخصی، اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
انقلاب چهارم
چهارمین انقلاب صنعتی تداوم انقلاب دیجیتال به حساب می‌آید و نمایانگر راه‌های جدیدی است که در آن تکنولوژی در جوامع و حتی بدن انسان ریشه می‌دواند. چهارمین انقلاب صنعتی ناشی از پیشرفت‌های عمده در چندین حوزه مختلف از جمله رباتیک، هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، رایانش کوانتوم، بیوتکنولوژی، اینترنت اشیا، چاپ سه‌بعدی و خودروهای بدون راننده است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
