چکیده : دمپر موتوری یک دستگاه الکترو مکانیکی است که در قسمت بالای شفت آن یک الکترو موتور قرار داده شده است که دمپر را باز و بسته می ‌کند. در واقع در دمپر های موتوری کار کنترل و تنظیم تیغه های دمپر به وسیله همین الکتروموتور انجام می شود.

در مقدمه برای تعریف دمپر باید بگوییم که دمپر در حقیقت یک نوع هوابند در سیستم های تهویه مطبوع است که از چند تیغه ‌یا لوور تشکیل شده است برای کم یا زیاد کردن جریان هوا. البته دو نوع دمپر در صنعت وجود دارد: دستی و موتوری که نوع دستی آن تقریباً رو به انقراض است.

با این تعاریف دمپر موتوری یک دستگاه الکترو مکانیکی است که در قسمت بالای شفت آن یک الکترو موتور قرار داده شده است که دمپر را باز و بسته می ‌کند. در واقع در دمپر های موتوری کار کنترل و تنظیم تیغه های دمپر به وسیله همین الکتروموتور انجام می شود.

دمپر ها را می توان در ابتدای کانال های انتقال هوا، بین کانال یا انتهای کانال قرار داد تا با تنظیم تیغه های دمپر امکان تغییر جهت جریان هوا به وجود بیاید. جنس ورق دمپر از آلومینیوم گالوانیزه با ضخامت های مختلف است و هر چه ابعاد دمپر بزرگ تر باشد، ضخامت ورق آن نیز بیشتر می شود. در نتیجه قدرت الکترو موتور متصل به آن دمپر نیز باید قوی تر باشد.

لازم به ذکر است که برخی اوقات جهت کاهش نشتی هوا هنگام بسته بودن کامل دمپر های موتوری، از یک نوار هوابند لاستیکی سیلیکونی روی لبه پره ها استفاده می کنند.

به عنوان مثال شرکت صنعتی رحمتی که از پیشتازان تولید دمپر های موتوری در ایران است، از یک درزگیر پلاستیکی در لبه های دمپر های خود استفاده می کند تا دمپر ها به صورت کامل هوابندی شوند و ذره ای هوا به داخل فضای اتاق ورود و خروج نداشته باشد.

استاندارد های ساخت دمپر موتوری

جالب است بدانید که در طراحی مهندسی دمپر های هوا باید از استاندارد های این مبحث و الزامات کد ساخت و ساز آن استفاده شود. زیرا این محصول باید به گونه ‌ای طراحی شود که از طریق جلوگیری از تبادل گرما در حالت بسته، با حفظ شرایط فشار مورد نیاز، تلفات انرژی را به کمترین حد ممکن برساند.

کد ها و استاندارد های ساخت دمپر های موتوری شامل موارد ذیل است:

• NFPA یا استاندارد های انجمن ملی حفاظت از آتش
• استاندارد NFPA 90A جهت نصب سیستم ‌های تهویه مطبوع
• استاندارد NFPA 92A برای سیستم ‌های کنترل دود با استفاده از موانع و اختلاف فشار
• NFPA 101 یا کد ایمنی زندگی
• UL یا استاندارد های لابراتوار های بیمه
• استاندارد UL 555 برای دمپر های آتش
• استاندارد UL 555 S برای دمپر های دود
• استاندارد UL 555 C برای دمپر های سقفی

در همین راستا شایسته است بدانید که مکان ‌های اصلی که احتیاج به دمپر های هوا با رعایت کد استاندارد مورد نظر دارند، عبارتند از : دهانه ‌های کانال و انتقال هوا، محفظه پله‌ ها، چاه آسانسور، راهرو های مشترک، اتاق ‌های مکانیکی، دیوار های دارای درجه آتش ‌سوزی، محفظه‌ های شفت، مجموعه‌ های افقی و دیوار های بیرونی ساختمان.

همان طور که ذکر شد از دمپر ها نه تنها برای متعادل کردن هوا در سیستم‌ های تهویه استفاده می شود، بلکه به منظور ایمنی در کاربرد های حفاظتی در برابر آتش نیز استفاده دارند. انواع دمپر موتوری مورد استفاده در کاربرد های حفاظت در برابر آتش عبارتند از دمپر های آتش، دمپر های دودی و دمپر های ترکیبی آتش / دود.

فایر دمپر ها یا دمپرهای آتش (حریق)

دمپر های آتش جریان هوا را به صورت خودکار از طریق مجرا قطع کرده و عبور شعله را محدود می‌کنند. برای انجام وظایف خود، این دمپر ها در مجاری نصب می‌ شوند که از مجموعه ‌ها یا دیوار های دارای درجه آتش عبور می کنند. این نوع دمپر ها را می ‌توان در دو کانال افقی و عمودی نصب کرد و می ‌توانند از دو نوع پرده ‌ای و چند تیغه‌ ای باشد.

ساخت و تولید دمپر های آتش بر اساس سه عامل اصلی صورت می گیرد: دما، درجه مقاومت در برابر آتش و محدوده عملیات. درجه حریق بستگی به بازه زمانی دارد که یک دمپر می تواند گرمای ناشی از آتش سوزی را تحمل ‌کند. به عنوان مثال برای دیوار ها، پارتیشن‌ ها و موانع با درجه مقاومت کمتر از 3 ساعت در برابر حریق، از دمپر های آتش 1.5 ساعته استفاده می‌ شود. برای موانع آتش نشانی در بازه زمانی 3 ساعت یا بیشتر، دمپر های آتش 3 ساعته استفاده می شود. این روش انطباق با قوانین ساختمان را تضمین می‌کند و مستلزم حفظ درجه مقاومت در برابر آتش در تمام سطوح دیوار ها، کف و پارتیشن‌ ها است.

در همین راستا شرکتهای تولید کننده این محصولات نوع دیگری از دمپر های موتوری به نام دمپر فیوزی یا فایر دمپر را نیز تولید می کند که به عنوان دمپر دود عمل می کند. فایر دمپر ها دارای یک فیوز هستند که هنگام برخورد حرارت به آن ها، دمپر ها به سرعت بسته شده و به روی هم چفت می شوند و با این اقدام از ورود دود و آتش به داخل اتاق مورد نظر جلوگیری می کنند.

دمپر های موتوری دود و رتبه بندی آن ها

دمپر های موتوری دود که برای خاموش شدن خودکار در مواقع آتش سوزی طراحی می شوند، فقط دو حالت باز و بسته دارند. این دمپر ها در قسمت مجرای شکاف دار نصب شده و هر زمان که کانالی به پارتیشن دود یا مانع دود در ساختمان نفوذ کند، نصب می شوند. دمپرهای دود ممکن است توسط حسگر های حرارتی، حسگر های دود، اعلام حریق یا هر روش دیگری که هدف طراحی را برآورده می‌کند، کنترل گردند.

رتبه بندی دمپر های دود بر اساس چهار فاکتور زیر صورت می گیرد:

1. نشتی : کلاس I پایین ترین حد و کلاس II بالاترین مقدار می باشد. ضمن آن که آیین نامه بین المللی ساختمان به حداقل کلاس نشتی II نیاز دارد. با این وجود کلاس نشتی I به منظور ارائه بالاترین سطح حفاظت توصیه می‌ گردد.
2. درجه حرارت بالا : 250 یا 350 درجه فارنهایت که معادل 121 درجه سانتی گراد یا 177 درجه می باشد. هر چند اغلب 350 درجه فارنهایت معادل 177درجه سانتی گراد، به منظور بالاترین سطح ایمنی انتخاب می‌ شود.
3. سرعت و فشار: استانداردUL 555 S نیاز دارد که هر دمپر دود، با محرک نصب شده خود، برای باز شدن در برابر اختلاف فشار خاص ( اینچ ) و بسته شدن در برابر سرعت یا جریان هوای خاص درجه بندی شود. دمپر ها باید به گونه ‌ای انتخاب شوند که در فشار ها و سرعت ‌هایی که هنگام کار با آن مواجه می ‌شوند، با حداقل 4 اینچ وزنی معادل 1 کیلو پاسکال و 2000 فریم در دقیقه یا 10.2 متر بر ثانیه عمل کنند.
4. محرک‌ های الکتریکی و پنوماتیکی: محرک ‌های برقی و پنوماتیکی که با دمپر به عنوان یک مجموعه منطبق آزمایش شده و تایید شده ‌اند، در کارخانه مونتاژ می ‌گردند.

دمپر های ترکیبی آتش و دود

همان طور که از نام آن ها مشخص است، ترکیبی از یک دمپر آتش و یک دمپر دود است و در کانال ‌هایی نصب می شود که پارتیشن‌ های متقاطع به عنوان موانع آتش و دود عمل می‌ کنند. این نوع دمپر ها باید تحت دو استاندارد UL 555 و UL 555 S  ساخته شود.

در سیستم ‌های غیر فعال کنترل دود، دمپرهای دود بسته می‌ شوند و از طریق مجاری یا منافذ تهویه ‌ای که قابل عبور از سد دود هستند، از گردش هوا و دود جلوگیری می کنند. از طرفی دیگر، در سیستم‌ های کنترل دود مهندسی شده، انتشار دود توسط سیستمHVAC  ساختمان یا فن ‌های اختصاصی ایجاد کننده اختلاف فشار‌، کنترل می شود.

انتخاب یک دمپر ترکیبی آتش و دود به چهار عامل بستگی دارد: درجه مقاومت در برابر آتش، درجه حرارت، درجه نشت و درجه عملیاتی. کاربرد های دمپر ترکیبی آتش و دود در دیوار ها، کف ‌ها و پارتیشن ‌های مورد نیاز کد ساختمانی محلی است. برای دیوار ها، پارتیشن ‌ها و موانع با درجه مقاومت کمتر از 3 ساعت در برابر آتش، از دمپر های آتش و دود 1.5 ساعته استفاده می‌ شود و برای موانع آتش نشانی به مدت زمان 3 ساعت یا بیشتر، از دمپر های آتش و دود 3 ساعته استفاده می شود.