تجارت الکترونیک به‌عنوان یکی از سریع‌ترین صنایع در حال رشد در جهان، با مجموعه‌ای از قوانین و مقررات در مناطق مختلف روبه‌رو است. کشورها برای حفظ حقوق مصرف‌کنندگان، امنیت داده‌ها و تضمین رقابت منصفانه، مقرراتی برای فعالیت‌های آنلاین وضع کرده‌اند. از ایالات متحده گرفته تا اتحادیه اروپا، خاورمیانه و استرالیا، استارتاپ‌های تجارت الکترونیک باید با چالش‌های مختلف قانونی روبه‌رو شوند تا به‌طور موفقیت‌آمیز در این بازار پویا فعالیت کنند.
تنظیم‌گری تجارت الکترونیک در ایالات متحده آمریکا
قانون‌گذاری استارتاپ‌های تجارت الکترونیک در ایالات متحده شامل مجموعه‌ای از مقررات است که به‌منظور حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان، حفظ امنیت داده‌ها و فراهم‌کردن محیطی رقابتی و عادلانه برای کسب‌وکارها طراحی شده است. در اینجا برخی از مهم‌ترین قوانین و مقررات که استارتاپ‌های تجارت الکترونیک در ایالات متحده باید رعایت کنند، آورده شده است:
۱. قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان (Consumer Protection Laws)
ایالات متحده مجموعه‌ای از قوانین حمایتی برای مصرف‌کنندگان دارد که از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین می‌خواهد تا شفافیت و انصاف را در تعاملات تجاری خود رعایت کنند. برخی از این قوانین:
قانون حفظ حقوق مصرف‌کنندگان (Consumer Rights Protection Act): این قانون از مصرف‌کنندگان در برابر کلاهبرداری‌های آنلاین و کسب‌وکارهایی که به طور ناعادلانه یا گمراه‌کننده تبلیغ می‌کنند، محافظت می‌کند.
قانون عدم گمراهی در تبلیغات (False Advertising Act): استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک باید از تبلیغات فریبنده و دروغین خودداری کنند.
۲. قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان (COPPA – Children’s Online Privacy Protection Act)
این قانون به‌طور خاص برای محافظت از حریم خصوصی کودکان زیر 13 سال تدوین شده است. استارتاپ‌هایی که خدمات آنلاین به کودکان ارائه می‌دهند (مثل بازی‌های آنلاین یا اپلیکیشن‌های آموزشی) باید از این قانون پیروی کنند. بر اساس COPPA، استارتاپ‌ها موظفند از والدین رضایت بگیرند قبل از اینکه اطلاعات شخصی از کودکان جمع‌آوری کنند.
۳. قانون حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی (Privacy Laws)
استارتاپ‌های تجارت الکترونیک که داده‌های شخصی مصرف‌کنندگان را جمع‌آوری و پردازش می‌کنند، باید از قوانین حفاظت از داده‌ها پیروی کنند.
قانون حفاظت از اطلاعات شخصی (Personal Data Protection Act – PDPA): اگرچه این قانون بیشتر در کشورهایی مانند اتحادیه اروپا و کانادا رایج است، ولی در ایالات متحده نیز قوانینی مشابه وجود دارد.
قانون مقررات اطلاعات مصرف‌کنندگان (Fair Information Practices Act): این قانون تأکید دارد که کسب‌وکارها باید اطلاعات مصرف‌کنندگان را به‌طور شفاف و امن جمع‌آوری و ذخیره کنند.
قانون امنیت شبکه و اطلاعات (CISPA): این قانون به استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای آنلاین اجازه می‌دهد تا در مواقعی که تهدیدی سایبری برای امنیت داده‌ها وجود دارد، اطلاعات کاربران را با دولت به اشتراک بگذارند.
۴. قانون الزامات اعلام قیمت و هزینه‌ها (The Truth in Advertising Law)
این قانون از مصرف‌کنندگان در برابر تبلیغات فریبنده و گمراه‌کننده محافظت می‌کند. کسب‌وکارهای آنلاین باید قیمت‌های دقیق و شفاف را اعلام کنند و هرگونه هزینه اضافی (مثل هزینه‌های ارسال، مالیات و…) را در زمان خرید به‌وضوح نشان دهند. Federal Trade Commission (FTC) نهاد اصلی است که نظارت بر رعایت این قانون را به‌عهده دارد و در صورتی که کسب‌وکاری قوانین تبلیغات را نقض کند، می‌تواند آن را جریمه یا دستور توقف فعالیت صادر کند.
۵. قانون فروش آنلاین (Sales Tax Laws)
یکی از چالش‌های اساسی برای استارتاپ‌های تجارت الکترونیک، مالیات بر فروش است. از سال 2018، دیوان عالی ایالات متحده در پرونده South Dakota v. Wayfair Inc. حکم داد که ایالات متحده می‌تواند به فروشندگان آنلاین که در ایالات مختلف فعالیت دارند، الزام کند که مالیات بر فروش را از مشتریان جمع‌آوری کنند. این قانون به این معنی است که استارتاپ‌های تجارت الکترونیک باید قوانین مالیاتی را در هر ایالتی که فعالیت دارند، رعایت کرده و مالیات فروش مناسب را از مشتریان جمع‌آوری کنند.
۶. قانون حقوق مصرف‌کننده در تجارت الکترونیک (E-Commerce Consumer Bill of Rights)
استارتاپ‌ها باید حقوق مصرف‌کنندگان را در تجارت الکترونیک رعایت کنند که شامل دسترسی به اطلاعات شفاف، آزادی از قراردادهای غیرمنصفانه، و توانایی بازگشت کالا و دریافت بازپرداخت است. FTC و سایر سازمان‌های دولتی نظارت دارند تا اطمینان حاصل شود که کسب‌وکارهای آنلاین حقوق مصرف‌کنندگان را رعایت می‌کنند و از هرگونه کلاهبرداری و سوءاستفاده جلوگیری می‌شود.
۷. قانون سرویس‌دهی به مصرف‌کنندگان (Consumer Service Law)
این قانون استارتاپ‌ها را ملزم می‌کند که خدمات پشتیبانی به مصرف‌کنندگان در سطح معقول و منصفانه ارائه دهند. کسب‌وکارهای آنلاین باید راه‌هایی برای تماس و حل مشکلات مشتریان فراهم کرده و از عدم پاسخ‌دهی یا رفتار نادرست با مصرف‌کنندگان خودداری کنند.
۸. قانون حریم خصوصی در تبلیغات آنلاین (Online Privacy Protection Act)
استارتاپ‌های تجارت الکترونیک که از کوکی‌ها یا تبلیغات هدفمند استفاده می‌کنند، باید به کاربران اطلاع دهند که داده‌های آنها چگونه جمع‌آوری و استفاده خواهد شد. این قانون به‌ویژه برای جلوگیری از سوءاستفاده از داده‌های شخصی کاربران و تبلیغات هدفمند بر اساس داده‌های حساس طراحی شده است.
۹. قانون قراردادهای الکترونیکی (Electronic Signatures in Global and National Commerce Act – E-SIGN)
این قانون امکان استفاده از امضای دیجیتال را برای قراردادهای تجاری فراهم کرده است. استارتاپ‌های تجارت الکترونیک می‌توانند از امضاهای الکترونیکی برای عقد قراردادهای آنلاین استفاده کنند و این امضاها قانونی و معتبر خواهند بود. استارتاپ‌های تجارت الکترونیک در ایالات متحده باید از قوانین و مقررات متعددی پیروی کنند که شامل قوانین حفاظت از داده‌ها، امنیت سایبری، شفافیت در تبلیغات، حقوق مصرف‌کنندگان و مالیات بر فروش است. این مقررات نه‌تنها برای حفاظت از مصرف‌کنندگان است، بلکه همچنین اطمینان می‌دهند که بازار تجارت الکترونیک به‌طور شفاف و منصفانه عمل کند و فضای رقابتی سالمی ایجاد شود.
تنظیم‌گری تجارت الکترونیک در اتحادیه اروپا
در اتحادیه اروپا، مقررات استارتاپ‌های تجارت الکترونیک و پلتفرم‌های آنلاین تحت چندین قانون و دستورالعمل اصلی قرار دارد که هدف آنها تضمین شفافیت، حمایت از حقوق مصرف‌کننده و حفظ رقابت منصفانه است.
در زیر، قوانین اصلی‌ای که بر تجارت الکترونیک در اتحادیه اروپا تأثیر می‌گذارند، آورده شده است:
قانون خدمات دیجیتال (DSA): این قانون از فوریه 2024 اجرایی شده و مقررات سخت‌گیرانه‌ای بر پلتفرم‌های آنلاین، از جمله استارتاپ‌های تجارت الکترونیک تحمیل می‌کند. این قانون شفافیت پلتفرم‌ها در اعمال سیاست‌های نظارتی بر محتوا، محافظت از مصرف‌کنندگان در برابر کالاهای غیرقانونی، و الزام به رسیدگی به شکایات کاربران را تضمین می‌کند. همچنین بر لزوم حفاظت از داده‌های کاربران و جلوگیری از سوءاستفاده تأکید دارد.
قانون حفاظت از داده‌های عمومی (GDPR): این قانون یکی از سخت‌گیرانه‌ترین قوانین حفاظت از داده‌ها در جهان است که نحوه جمع‌آوری، ذخیره و پردازش اطلاعات شخصی توسط کسب‌وکارها، از جمله پلتفرم‌های تجارت الکترونیک را تنظیم می‌کند. این قانون به مصرف‌کنندگان حق دسترسی و حذف داده‌هایشان را می‌دهد و شرکت‌ها موظفند در صورت وقوع نقض امنیتی، ظرف 72 ساعت به مراجع ذی‌صلاح اطلاع دهند. همچنین کسب‌وکارها باید از کاربران برای جمع‌آوری داده‌ها رضایت صریح بگیرند که برای استارتاپ‌های تجارت الکترونیک فعال در اتحادیه اروپا ضروری است.
دستورالعمل حقوق مصرف‌کننده اتحادیه اروپا: این دستورالعمل، حقوق مصرف‌کنندگان در معاملات تجارت الکترونیک را تنظیم و تضمین می‌کند که مصرف‌کنندگان از اطلاعات شفاف درباره محصولات برخوردارند و حق لغو خرید خود را در مدت 14 روز دارند و داده‌های شخصی‌شان محافظت می‌شود. همچنین این قانون بر بازگشت کالاهای خریداری‌شده آنلاین و سیستم‌های رسیدگی به شکایات تأکید دارد.
قانون ممنوعیت مسدودسازی جغرافیایی (Geo-blocking): این قانون از تبعیض بر اساس ملیت یا مکان در داخل منطقه اقتصادی اروپا (EEA) جلوگیری می‌کند. کسب‌وکارهای تجارت الکترونیک باید با همه مشتریان به طور یکسان برخورد کرده چه از نظر قیمت و چه شرایط. همچنین از ایجاد موانع بی‌دلیل برای خرید محصولات جلوگیری کنند.
این قوانین نه‌تنها از مصرف‌کنندگان حفاظت کرده، بلکه برای استارتاپ‌ها و پلتفرم‌های تجارت الکترونیک در اتحادیه اروپا محیطی منصفانه و رقابتی ایجاد می‌کنند. رعایت این قوانین برای هر کسب‌وکار آنلاین که می‌خواهد در بازار اروپا فعالیت کند، ضروری است.
تنظیم‌گری تجارت الکترونیک در خاورمیانه و شمال آفریقا
در خاورمیانه، مقررات استارتاپ‌های تجارت الکترونیک و پلتفرم‌های آنلاین به طور گسترده و متنوعی در کشورهای مختلف تنظیم شده است. هر کشور قوانین خاص خود را دارد، اما در اینجا برخی از مهم‌ترین مقررات و چارچوب‌ها را در این منطقه می‌توان بررسی کرد:
امارات متحده عربی: امارات یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای خاورمیانه از نظر مقررات تجارت الکترونیک است. دولت امارات به‌ویژه در دبی، مقررات دقیقی برای استارتاپ‌های تجارت الکترونیک وضع کرده است. در این کشور، چندین قانون اساسی در این زمینه وجود دارد:
قانون تجارت الکترونیک (UAE Federal Law No. 1 of 2006 on Electronic Transactions and Commerce): این قانون قواعد اساسی برای تجارت آنلاین، قراردادهای الکترونیکی و امضای دیجیتال را تعیین کرده است. قانون حفاظت از داده‌های شخصی: امارات اخیرا قوانین محافظت از داده‌های شخصی را تقویت کرده است. این قانون نظارت دقیقی بر نحوه جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و پردازش اطلاعات شخصی مصرف‌کنندگان دارد.
حوزه آزاد اینترنتی (DIFC): دبی یک حوزه آزاد برای کسب‌وکارهای دیجیتال و تجارت الکترونیک دارد که مقرراتی متفاوت از مقررات عمومی کشور دارند و اغلب انعطاف‌پذیرتر است.
عربستان سعودی: عربستان سعودی نیز یکی از کشورهای پیشرو در تجارت الکترونیک در خاورمیانه است. دولت عربستان چندین قانون کلیدی را برای تسهیل و تنظیم این صنعت وضع کرده است:
قانون تجارت الکترونیک (Electronic Transactions Law): این قانون از سال 2007 میلادی به اجرا درآمد و مقرراتی درمورد امضای الکترونیکی، قراردادهای آنلاین و حفاظت از داده‌ها دارد.
قانون حفاظت از داده‌های شخصی: عربستان به‌تازگی یک قانون جامع حفاظت از داده‌ها به نام «قانون حفاظت از داده‌های شخصی» را تصویب کرده که مشابه GDPR اروپا است و به استارتاپ‌ها الزام می‌کند که داده‌های کاربران را با دقت و مطابق استانداردهای بین‌المللی مدیریت کنند.
آژانس فناوری اطلاعات سعودی (CITC): این سازمان نظارت بر فضای آنلاین و خدمات دیجیتال را برعهده دارد و مقرراتی برای حفاظت از مصرف‌کنندگان در برابر کلاهبرداری آنلاین، تجارت غیرقانونی و نقض امنیت سایبری وضع می‌کند.
بحرین: بحرین یکی از کشورهای پیشرفته از نظر مقررات دیجیتال و خدمات آنلاین است و در حوزه تجارت الکترونیک قوانین متنوعی دارد:
قانون تجارت الکترونیک بحرین: این قانون که در سال 2002 وضع شد، اصول اساسی در خصوص فعالیت‌های تجاری آنلاین، امضای دیجیتال و امنیت داده‌ها را ارائه می‌دهد.
کمیسیون خدمات مالی بحرین (Bahrains Financial Services Commission): نظارت بر استارتاپ‌های مالی و الکترونیک در این کشور بر عهده این کمیسیون است و مقرراتی را برای حفاظت از کاربران و فعالیت‌های تجاری آنلاین وضع کرده است.
قطر: قطر نیز مقرراتی برای تسهیل و نظارت بر فعالیت‌های تجارت الکترونیک دارد:
قانون تجارت الکترونیک قطر: این قانون قراردادهای الکترونیکی و امضای دیجیتال را تنظیم می‌کند و استارتاپ‌های تجارت الکترونیک را ملزم به رعایت الزامات امنیت سایبری و حفظ حریم خصوصی مصرف‌کنندگان می‌سازد.
اداره امنیت سایبری قطر: این اداره سیاست‌ها و مقرراتی برای حفاظت از سیستم‌ها و داده‌های آنلاین از حملات سایبری و تهدیدات دیجیتال دارد.
مصر: مصر نیز به عنوان یک مرکز تجاری در شمال آفریقا و خاورمیانه، مقررات خاص خود را برای تجارت الکترونیک وضع کرده است:
قانون تجارت الکترونیک و امضای دیجیتال: این قانون، مشابه بسیاری از کشورهای دیگر، بر اصول حقوقی و امنیتی تجارت آنلاین، امضاهای دیجیتال و قراردادهای آنلاین نظارت دارد.
آژانس حفاظت از داده‌های شخصی مصر: این آژانس قوانین محافظت از داده‌های شخصی را اجرایی می‌کند و نظارت دقیقی بر استارتاپ‌های تجارت الکترونیک دارد تا از حقوق مصرف‌کنندگان حفاظت کند.
مقررات استارتاپ‌های تجارت الکترونیک در خاورمیانه متفاوت و متناسب با نیازها و شرایط هر کشور است، اما همه این قوانین در نهایت هدف مشابهی دارند: حمایت از مصرف‌کنندگان، تضمین امنیت داده‌ها، و تقویت شفافیت در فعالیت‌های تجاری آنلاین. کشورهای خاورمیانه به‌تدریج در حال بهبود و توسعه این مقررات برای مقابله با چالش‌های جدیدی هستند که از تجارت الکترونیک و فضای دیجیتال ناشی می‌شود.
تنظیم‌گری تجارت الکترونیک در استرالیا
در استرالیا، استارتاپ‌های تجارت الکترونیک باید از مجموعه‌ای از مقررات و قوانین برای فعالیت در بازار پیروی کنند. برخی از قوانین اصلی شامل موارد زیر هستند:
قانون تراکنش‌های الکترونیکی 1999 (Cth) در استرالیا، که به‌طور رسمی به نام The Electronic Transactions Act 1999 (Cth) شناخته می‌شود، یکی از ارکان اصلی قانون‌گذاری در حوزه تجارت الکترونیک است. این قانون به‌منظور اطمینان از اعتبار تراکنش‌هایی که از طریق ارتباطات الکترونیکی انجام می‌شود، تصویب شده است. به این معنی که اگر شما بخواهید اطلاعاتی را به‌صورت مکتوب ارائه دهید یا امضایی بگذارید، این کارها به‌صورت الکترونیکی نیز معتبر خواهند بود. یکی از ویژگی‌های مهم این قانون این است که نیازی به استفاده از تکنولوژی خاصی برای امضای الکترونیکی وجود ندارد، بنابراین کسب‌وکارها از انعطاف‌پذیری کافی برای انتخاب روش‌های مختلف برخوردارند. برای مثال، بسیاری از کسب‌وکارها از ابزارهای امضای الکترونیکی استفاده می‌کنند که به آنها امکان ارسال و دریافت اسناد قانونی را به‌صورت آنلاین می‌دهد.
قانون تراکنش‌های الکترونیکی ایالت نیو ساوت ولز ((NSW) 2000(The Electronic Transactions که نسخه‌ای مشابه از قانون Cth است، در ایالت نیو ساوت ولز به اجرا درآمده و تقریبا تمامی احکام مشابه با قانون Cth را داراست. در مواردی که قانون NSW قابل اجرا نباشد، قانون Cth اعتبار خواهد داشت، به‌ویژه در ارتباطات الکترونیکی با دولت فدرال استرالیا که تحت قلمرو قانون Cth قرار می‌گیرد.
قانون مصرف‌کننده استرالیا (ACL): این قانون برای حمایت از مصرف‌کنندگان طراحی شده است و بر نحوه تجارت تمامی کسب‌وکارها از جمله تجارت الکترونیک نظارت دارد. این قانون تضمین می‌کند که محصولات به استانداردهای معقولی برسند و در صورت عدم تطابق با توصیف یا عدم کیفیت، مشتریان حق دارند که کالا را بازگردانند یا هزینه آن را پس بگیرند.
قانون حریم خصوصی استرالیا (Privacy Act 1988): این قانون نحوه جمع‌آوری، استفاده، ذخیره و افشای اطلاعات شخصی را تنظیم می‌کند. همچنین قوانین مربوط به نقض داده‌ها را شامل می‌شود و مشاغل باید در صورت وقوع نقض داده‌ها، افراد و مقامات مربوطه را مطلع کنند.
قانون اسپم (Spam Act 2003): این قانون مربوط به ارسال پیام‌های بازاریابی از طریق ایمیل، پیامک و دیگر پیام‌های الکترونیکی است. استارتاپ‌های تجارت الکترونیک باید رضایت صریح مشتریان را برای ارسال این پیام‌ها دریافت کنند و امکان لغو عضویت از این پیام‌ها را به‌راحتی فراهم سازند.
برای رعایت این مقررات، استارتاپ‌ها باید شفافیت در قیمت‌گذاری، سیاست‌های بازگشت کالا، و نحوه ذخیره‌سازی اطلاعات مصرف‌کننده را رعایت کنند. همچنین در صورت داشتن معاملات بین‌المللی، استارتاپ‌ها باید قوانین بین‌المللی، از جمله قوانین مربوط به حریم خصوصی و حقوق مصرف‌کننده را نیز رعایت کنند.
منابع:
https://iclg.com/practice-areas/digital-business-laws-and-regulations/usa
https://www.shopify.com/blog/ecommerce-laws
https://taxation-customs.ec.europa.eu/vat-e-commerce_en
https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/e-commerce-standard-eu-rules.html
https://www.pwc.com/m1/en/blog/digital-regulations-in-the-middle-east.html
Navigating E-Commerce Compliance in the Middle East: A Comprehensive Guide to GDPR and Beyond
https://www.middleeastbriefing.com/news/uae-e-commerce-regulation-and-licensing-requirements
https://legalvision.com.au/e-commerce-laws
https://sprintlaw.com.au/articles/ecommerce-legislation
مجله خبری ایکسب، انتشار اخبار و رویدادهای اقتصاد و صنعت ایران و جهان، معرفی کارآفرینان و فرصتهای کسب و کار
