بر اساس آماری که در سال 2014 توسط یونسکو منتشر شد، ایران در گروه کشورهایی است که سالیانه بین 60 تا 100 فیلم تولید می‌کنند. در سال 1397، 79 فیلم ایرانی در سینماهای کشور اکران شدند.
سینمای ایران باوجود استعدادی که در سابقه تولید و نیروی انسانی آن به چشم می‌آید و همچنین باوجود درخشش قابل‌توجه در جشنواره‌های سینمایی جهان، از حیث اقتصادی و تولیدی چشم‌انداز روشنی ندارد. در سال‌های اخیر بارونق گرفتن گیشه سینماهای کشور و افزایش فروش فیلم‌های ایرانی در سینماهای کشور امیدها به این حوزه افزایش‌یافته است. اما رونق گیشه سینماهای ایران به‌طور غیرمتوازن رخ‌داده و درنهایت به افزایش کمّیت و کیفیت تولید منجر نشده است. همچنین در میان آثار سینمای ایران تعداد کمی توانسته‌اند دخل‌وخرج کنند و غالب آن‌ها میزان هزینه و درآمد متوازنی ندارند. مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به چالش ها و راهکارهای رونق تولید در سال 1398 به صورت خاص صنعت سینما پرداخت هاست.
طبق این گزارش، رشد صنعت سینمای هر کشور به‌عنوان حوزه‌ای که هم از حیث اقتصادی، هم سیاسی اهمیت دارد، به‌عنوان یک صنعت استراتژیک در دستور کار قرار دارد. مهم‌ترین دلیل کوچک ماندن سینمای ایران، فقدان بازار سینما در ایران است. در سینمای ایران، عرضه و مصرف محصول سینمایی از قواعدی خارج از قواعد داخلی سینما پیروی می‌کند. تولید فیلم در ایران وابسته به بودجه‌هایی بیرون از ساختار عرضه و تقاضا در سینما رخ می‌دهد. غالب تولیدات سینمایی در ایران با بودجه دولتی و یا با بودجه‌های خصوصی بدون در نظر داشتن نیاز مخاطب و با دلایل دیگری صورت می‌گیرد.
ازاین‌رو نسبت به مخاطب خود فارغ است. همچنین عرصه تولید بدون پیگیری تعهد خود به کیفیت محصول، به شکلی اقتضایی و باهدف رسیدن به بالاترین سود ممکن در کوتاه‌مدت وارد میدان می‌شود. بنابراین بازار سینما در ایران پدید نمی‌آید. به همین جهت مهم‌ترین سیاست در سینمای ایران باید تأسیس بازار سینما و تقویت دو جهت اساسی آن یعنی تولید و مخاطب باشد.
این گزارش می نویسد: در سال‌های اخیر رونق بازار سینما، افزایش تولید فیلم و همچنین بهبود وضعیت کسب‌وکار سینمایی در کشورهای مختلف بیش‌ازپیش موردتوجه سیاست‌گذاران فرهنگی قرارگرفته است. کسب‌وکار سینمایی، سوای اهمیت اقتصادی و چرخش مالی آن، اهمیتِ خاص استراتژیک دارد که باعث جلب‌توجه دولت‌ها، رسانه‌ها و همچنین گرایش سرمایه‌ها به این حوزه می‌شود. در حال حاضر در کشورهای مختلف جهان داشتن سینما و برخورداری از امکان تولید فیلم، اهمیتی ورای مقاصد اقتصادی آن دارد. کشورهای مختلف که در میدان تولید فیلم و ایجاد بازار سینمایی حضور چندانی نداشتند با ابزارهای گوناگون به این حوزه توجه نشان داده‌اند و وارد سرمایه‌گذاری در آن شده‌اند.
وضعیت تولیدات سینمایی در ایران چطور است؟
بر اساس آماری که در سال 2014 توسط یونسکو منتشر شد، ایران در گروه کشورهایی است که سالیانه بین 60 تا 100 فیلم تولید می‌کنند. در سال 1397، 79 فیلم ایرانی در سینماهای کشور اکران شدند. در حال حاضر بیش از 500 سالن سینمایی در ایران فعال هستند.
این تعداد سینما در سال گذشته رقمی نزدیک به 240 میلیارد تومان فروش داشته‌اند که نسبت به سال گذشته با رقم 173 میلیارد تومان رشد قابل‌توجهی است. بخش اعظم این رشد به دلیل افزایش قیمت بلیت سینماست. اما رشد تعداد سینما رو در ایران نیز در سال گذشته نسبت به سال 1396 قابل‌توجه است. در سال 1397 سینماهای ایران حدود 28 میلیون نفر را پذیرا بوده‌اند. رقمی که در سال 1396 به بیش از 22 میلیون نفر رسیده است.
باوجود رشد نسبی آمار سینماروها در ایران طی چند سال گذشته و همچنین افزایش سالن‌های سینمایی در کشور، تعداد تولید فیلم و همچنین تعداد فیلم‌های سودده در سینمای ایران هنوز اندک‌اند و از میان 79 فیلم در سال تنها 14 فیلم به فروش بالای 5 میلیارد تومان دست‌یافته‌اند. با در نظر گرفتن هزینه تولید متوسط 3 میلیارد تومانی برای تولید یک فیلم سینمایی بلند، تعداد فیلم‌هایی که در سال گذشته دخل‌وخرج واقعی داشته‌اند از 14 تا نیز کمتر خواهد بود. همچنین باوجود رشد ساخت سالن و افزایش تعداد سالن‌های نمایش فیلم در ایران هنوز بسیاری شهرها از داشتن سالن سینمایی محروم‌اند. همین تعداد فیلم و سالن نیز در مقایسه با جمعیت ایران رقم پایینی است.
رشد متوازن برای سینما ها
همانطور که گفته شد، در ایران سالیانه بین 60 تا 100 فیلم سینمایی تولید می‌شود. آمارهای داخلی خبر از صدور سالیانه 70 تا 80 پروانه مالکیت فیلم دارند. باوجود رونق اکران فیلم در سال‌های اخیر و افزایش جمعیت سینما رو در ایران، هنوز بسیاری شهرها در کشور سالن اکران فیلم ندارند. این به معنای عدم دسترسی قریب به نیمی از جمعیت کشور به سالن سینماست.
در سال‌های اخیر ساخت سالن سینما در کشور در قالب مجتمع‌های تجاری یا مولتی‌پلکس‌ها رونق یافته است. طی دو سال گذشته بیش از 120 سالن سینمایی به چرخه اکران فیلم در ایران واردشده‌اند. فروش گیشه موفقیت اغلب این مجتمع‌ها را نشان می‌دهد. عمدۀ آن‌ها صدر پرفروش‌ترین سینماهای ایران را به خود اختصاص داده‌اند. باوجوداین، سرمایه‌گذاری درزمینه ساخت سالن در شهرهای کم‌جمعیت رونق چندانی نداشته است. اغلب این مجتمع‌ها در شهرهای پُرجمعیت ایران نظیر تهران، کرج، اصفهان و شیراز ساخته‌شده‌اند. اما در شهرهایی که پیش‌ازاین از دسترسی به سالن سینما محروم بوده‌اند، ترغیب چندانی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد. با توجه به رشد کیفی سالن‌ها و بالا رفتن انتظار تماشاگران از حیث کیفیت صوتی و تصویری، کیفیت مبلمان و فضاهای جانبی سالن‌ها امری طبیعی است.
بسیاری از سالن‌های کم‌بهره، سالن‌هایی فرسوده در شهرهای کوچک‌تر ایران‌اند که اغلب ازآنجاکه متعلق به نهادهای دولتی هستند، فاقد تحرک و انگیزه کافی برای ترغیب تماشاگران به سینما رفتن می‌شوند. بنابراین در سال‌های اخیر رشدی نامتوازن در ساخت سالن آغازشده است که اگرچه به خودی خود رشد گیشه سینمای ایران را باعث شده است، اما هنوز تناسبی با وضعیت مصرف محصول سینمایی در ایران ندارد.
نکته قابل‌تأمل دیگر در آمارهای مربوط به گیشه در سینمای ایران عدم توازن در توزیع مخاطب است. طبق آمار تا پایان سال 1397 در ایران 259 سینما، 499 سالن و 127 هزار صندلی داریم. از این تعداد 75 سینما «ضریب اشغال ماهیانه» 20 به بالا داشته‌اند. این شاخص نشان می‌دهد به‌طور متوسط در هرماه، یک صندلی در یک سالن سینما چند بار مورداستفاده قرارگرفته است. عدد 20 در یک ماه یعنی در یک سال به‌طور متوسط 240 نفر روی یک صندلی در آن سالن به تماشای فیلم نشسته‌اند. این رقم برای این سینماها در مقایسه با آمارهای جهانی قابل‌قبول است و نشان از استقبال مخاطبان از این سالن‌ها دارد.
در میان این سالن‌ها برخی نیز آمار خیره‌کننده 1158 نفر در سال دارند. این بررسی نشان می‌دهد غریب به 50 سالن سینما در ایران نزدیک به 90 درصد فروش سینماهای ایران را در اختیاردارند و باقی 200 سالن روی‌هم‌رفته تنها 10 درصد فروش گیشه سینمای ایران را در اختیاردارند.
همین وضعیت عدم توازن در اکران فیلم نیز قابل‌مشاهده است. در فاصله سال‌های 1390 تا 1397 تعداد سینماروها در ایران از 14 میلیون نفر در سال به 28 میلیون نفر رسید. باوجود افزایش قابل‌توجه تعداد سالن‌های سینما در ایران طی این سال‌ها، رقم تولید فیلم در ایران افزایش چشمگیری نداشته است. این شاخص، یعنی تعداد تولید فیلم در سال به‌طور مستقیم در آمار اشتغال سینما مؤثر است. در ایران هنوز سالیانه کمتر از 80 فیلم فرصت اکران می‌یابند و تعداد تولیدات نیز در همین حدود است.
نکته قابل‌توجه در سینمای ایران تعداد پایین فیلم‌های سودده به نسبت کل تعداد فیلم اکران شده است. طبق آمار رسمی در سال 1397 نشان می دهد که 79 فیلم در سینماها اکران شدند و رقم کل فروش آن‌ها رقمی بیش از 250 میلیارد تومان معادل 5 میلیون و 900 هزار دلار (با احتساب قیمت کنونی دلار) بوده است. اما از 79 فیلم اکران شده در سال 1397 تنها هشت فیلم توانستند بیش از یک‌میلیون تماشاگر و رقم نزدیک به 5 میلیارد تومان فروش کنند. با توجه به هزینه‌های تولید در سینمای ایران می‌توان گفت؛ تنها همین تعداد فیلم شاید توانسته باشند درفروش به سود برسند.
وقتی رشد فروش، به رشد تولید منجر نمی‌شود، افزایش اشتغال نیز رخ نخواهد داد. برخی روایت‌های غیررسمی از وضعیت تولید در سینمای ایران، خبر از رشد منفی اشتغال نیز دارند. در حال حاضر خانه سینما به‌عنوان نهاد سازماندهنده اهالی سینما، حدود 6000 هزار عضو در قالب 32 صنف دارد. غیرازاین تعداد، بسیاری از متصدیان سینمای ایران بدون عضویت رسمی در هیچ نهادی در حرفه تولید فیلم هستند.
همچنین بسیاری از تولیدکنندگان در حوزه‌هایی چون تولید سریال در شبکه خانگی، شبکه‌های پخش فیلم درخواستی و تولیدات سینمایی در بخش‌های حاکمیتی نیز هستند که عضویت رسمی در کانون‌ها و نهادهای سینمایی ندارند. اما می‌توان گفت تعداد افراد مشغول به کار در سینمای ایران به‌سختی از 10 هزار نفر بیشتر است.
این رقم در سالیان اخیر افزایش چشمگیری نداشته است و با در نظر گرفتن نیروهای جوانی که در این سال‌ها به جامعه تولیدی در سینمای ایران اضافه‌شده‌اند، وضعیت اشتغال و تولید بی‌ثبات است. ازاین‌رو نارضایتی‌ها و نابسامانی‌های متعددی در آن وجود دارد و این نشاندهنده روی دیگری از رشد ناهمگون سینمای ایران است.
مجله خبری ایکسب، بازتاب اخبار و گزارشهای صنعت و اقتصاد ایران و جهان
